Kapitałka romańska: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Opis: korekta terminów ang.) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Nazwy w innych językach== | ==Nazwy w innych językach== | ||
| − | ang.romanesque endband | + | ang.romanesque endband, fr. tranchefile romane) |
==Definicja== | ==Definicja== | ||
Wersja z 00:57, 7 sty 2021
Spis treści
Nazwy w innych językach
ang.romanesque endband, fr. tranchefile romane)
Definicja
Kapitałki romańskie to kapitałki występujące w kodeksach powstałych w X – XIII w. w Europie Zachodniej. W kodeksach tych najczęściej występują, podobnie jak w kodeksach karolińskich, kapitałki z uchem, ale odnotowano też pierwsze tzw. kapitałki integralne.
Opis
Kapitałki romańskie z uchem w odróżnieniu od karolińskich są bardziej dekoracyjne, np. odnotowano częstsze niż w kodeksach karolińskich użycie w obszyciu barwnych nici, pokrycie przedniej ścianki ucha kolorową tkaniną lub papierem oraz skomplikowane hafty na krawędziach uch. Rdzenie stanowią zwykle białe rzemienie takie same jak zwięzy. Podwójne rdzenie i szycie w jodełkę jest częstsze wśród starszych kodeksów. Nić jest zwykle taka jak w bloku, często przeplatana z kolorową, zwykle niebieską. Czasem stosowano więcej kolorów dobranych kolorystycznie do tkaniny pokrywającej przednią ściankę ucha. (il. 1a, 1b, 2)
Wyróżniono kilka typów kapitałek romańskich z uchem:
Typ I - Z szyciem ściegiem w jodełkę lub prostym (ang. herringbone/straight sewing)– kapitałki oparte na dwóch rdzeniach, zwykle ze skóry wyprawianej glinowo. Najczęściej wykonywano je nićmi w dwóch kolorach (il. 3, 4). Typ II - Kapitałka podstawowa (bazowa) (ang. primary wound endband) – kapitałka oparta na jednym rdzeniu, wokół którego nić szycia podstawowego poprowadzono w ósemkę (il. 5).
Typ III – Kapitałka złożona (ang. compound endband) - kapitałka składająca się z szycia podstawowego (wykonanego jak typ II) i obszycia zewnętrznego, najczęściej ściegiem krzyżowym (il. 6).
Kształty uch i obszycia
Kształty i obszycia uch kapitałek romańskich są generalnie bardzo podobne do kapitałek karolińskich, jednak czasem mogą pojawiać się wielokolorowe warianty obszycia haftem krzyżowym lub w jodełkę. Powszechne w oprawach angielskich obszycie w jodełkę zachodzi często na okładziny na 10 - 20 mm, w czym kapitałki te nawiązują w pewien sposób do kapitałek bizantyńskich. Na francuskich oprawach można natomiast spotkać szczególny rodzaj ucha powstały z obleczenia skórzanego (fr. coiffes debordantes) (il. 7).
Sposoby montażu uch
Ucha, jak i ich zabezpieczenia (ang. tab lining) mogą być przy kodeksach zamontowane na różne sposoby (il. 8a,b), niektórzy badacze próbują ten fakt łączyć z funkcją spełnianą przez ten element, bardziej prawdopodobne jest jednak powiązanie różnic konstrukcyjnych z poszczególnymi warsztatami, w których kodeksy były wykonane, być może jest to jedna z cech typologicznych.
Zobacz też
Kapitałka integralna, kapitałka karolińska
Grafika
il. 1a. Romańska kapitałka z obszytym uchem, z osobnym zabezpieczeniem grzbietu i ucha; widok od wewnętrznej strony grzbietu oprawy
il. 1a. Romańska kapitałka z obszytym uchem, z osobnym zabezpieczeniem grzbietu i ucha; widok od zewnętrznej strony grzbietu oprawy
il. 2. Kapitałka z uchem obszytym nićmi w dwóch kolorach
il. 3. Kapitałka romańska z uchem na dwóch rdzeniach z obszyciem w jodełkę (rys. M. Dorębska)
il. 4. Kapitałka romańska z uchem na dwóch rdzeniach z obszyciem prostym (rys. M. Dorębska)
il. 5. Kapitałka romańska z uchem na jednym rdzeniu bez obszycia (wyłącznie szycie podstawowe (rys. M. Dorębska)
il. 6. Kapitałka romańska z uchem złożona, na jednym rdzeniu z szyciem podstawowym i obszyciem w jodełkę (rys. M. Dorębska)
il. 7. Kapitałka romańska z uchem z obleczenia
il. 8a. Sposoby montażu zabezpieczenia uch: [a] przez szycie kapitałki, [b] kołkowanie w okładzinach, [c] zabezpieczenie zachodzące na okładziny, mocowane przez przewleczenie rdzeni kapitałek, [d] „ścianka” wewnętrzna ucha z kolorowego materiału lub barwionej skóry, [e] zabezpieczenie w segmentach, [f] wspólne zabezpieczenie uch i grzbietu, jego szerokości lub szersze
il. 8b. Sposoby montażu zabezpieczenia uch: g] wspólne zabezpieczenie grzbietu z dodatkowym zabezpieczenie uch, [h] jak w g, ale zabezpieczenie zachodzi na okładziny, [i] pełne zabezpieczenie grzbietu i zewnętrzne zabezpieczenie ucha, zachodzące na okładziny i kołkowane.
Przypisy
- Bibliothéque nationale (red.), Les tranchefiles brodees. Etude historique et technique, Bibliothéque nationale de France 1989.
- Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008.
- Cockerell D., Bookbinding and the care of books. A handbook for amateurs bookbinders & librarians by Douglas Cockerell with drawings by Noel Rooke and other illustrations, Nowy Jork 1902, Szirmai J. A., 1999, s. 203.
- Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMK, Toruń 2018.
- Greenfield Jane, Hille Jenny, Endbands from East to West. How to work them, New Castle 2017.
- Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992.
- Language of Bindings. Dostępny w World Wide Web: http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3059 [dostęp: 5 czerwca 2017].
- Scheper Karin, The Islamic Bookbinding Tradition. A Book Archeological Study, Haga 2014.
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999.
- https://parker.stanford.edu/parker/actions/page.do?forward=conservation_slideshow, dostęp: 08.02.2017)
Autor: P.M.
