Oprawa książki: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 34: | Linia 34: | ||
==Historia== | ==Historia== | ||
| − | Wraz z wyłonieniem się u schyłku starożytności nowej formy książki, tj kodeksu pojawiło się zagadnienie jego oprawy. Najdawniejsze kodeksy nie zachowały sie do naszych czasów, zatem zagadnienia ich oprawy pozostają hipotetyczne. Rzymianie, najprawdopodobniej pergaminowe rękopisy oprawiali w ochronne deseczki. Innym sposobem mogło być zszywanie bloków w najbardziej prosty sposób i zawijanie ich w pergaminową obwolutę. Dopiero najstarsze zachowane kodeksy z III i IV w.n.e., znalezione na terenie Egiptu i Grecji, dają pojęcie o sposobie oprawiania. Prawie wszystkie bloki tych kodeksów były papirusowe, a chronione były drewnianymi deseczkami | + | Wraz z wyłonieniem się u schyłku starożytności nowej formy książki, tj kodeksu pojawiło się zagadnienie jego oprawy. Najdawniejsze kodeksy nie zachowały sie do naszych czasów, zatem zagadnienia ich oprawy pozostają hipotetyczne. Rzymianie, najprawdopodobniej pergaminowe rękopisy oprawiali w ochronne deseczki. Innym sposobem mogło być zszywanie bloków w najbardziej prosty sposób i zawijanie ich w pergaminową obwolutę. Dopiero najstarsze zachowane kodeksy z III i IV w.n.e., znalezione na terenie Egiptu i Grecji, dają pojęcie o sposobie oprawiania. Prawie wszystkie bloki tych kodeksów były papirusowe, a chronione były drewnianymi deseczkami. Przez deseczki przechodziły rzemienie lub sznurki które łączyły blok z okładkami. Zazwyczaj deseczki zdobiono nieskomplikowanym ornamentem, aczkolwiek znane są przykłady opraw koptyjskich z VI - VIII w. bogato zdobionych techniką nacinania i wycinania skóry. Można przypuszczać, że tak mistrzowskie zdobienia poprzedzał długi okres rozwoju sztuki introligatorskiej. |
| + | W okresie średniowiecza okładkę stanowiły zazwyczaj drewniane okładziny, często wtórnie wykorzystane w tym celu, obleczone skórą. Później sporządzano specjalnie do każdej książki odpowiednie deszczułki. Duże i ciężkie książki obleczone skórą zabezpieczano przed zniszczeniem i metalowymi okuciami, często z guzami i zapięciami. Obok opraw będących wynikiem rzemiosła introligatorskiego popularne były w tym okresie oprawy klejnotowe, wykonane z metali i kamieni szlachetnych, będących efektem pracy złotników. W Europie używano na okładziny drewna bukowego, dębowego, jesionowego. Arabowie jako materiału okładzin używali głównie drewna cedrowego, figowego. Przy czym w krajach arabskich bardziej popularne były oprawy kopertowe, bogato zdobione maureską i arabeską, których materiałem okładzin była tektura. Introligatorstwo europejskie przejęło ze wzorów arabskich i bizantyńskich zastępowanie desek tekturą i makulaturą, sposoby wyprawiania skór, ornamenty, schematy i techniki zdobnicze. W okresie średniowiecza popularne były oprawy nacinane tzw. ledersznyt, najstarsze tą techniką zdobione kodeksy pochodzą z VII w. n.e., jednak najbardziej popularna była w XIV i XV w. Przed rokiem 1137 r., w północnej Francji wynaleziono sposób wyciskania ozdób i deseni przy pomocy tłoków. Popularne też były oprawy specyficzne: sakwowe, płaszczowe i mnisze. Okładziny drewniane w powszechnym użyciu utrzymały się aż do połowy XVI w., a w dużych formatach stosowane były do końca XVII w. Drewniane okładziny początkowo były formatu bloku książki, a ich krawędzie były ścięte prosto. | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| + | # Bieńkowska B., Chamerska H., zarys dziejów książki, warszawa 1987. | ||
| + | # Birkenmajer A., Oprawa rękopisu 2470 Bibljoteki Jagiellońskiej i inne oprawy tej samej pracowni introligatorskiej, Kraków 1925. | ||
| + | # Dahl S., Dzieje książki, Wrocław 1965. | ||
| + | # Dubowik H., dzieje książki i bibiliotek w zarysie, warszawa 1982. | ||
# Dunin J., Wstęp do edytorstwa, Łódź 2003. | # Dunin J., Wstęp do edytorstwa, Łódź 2003. | ||
| + | #EWOK | ||
# Mozdżonek P., Introligatorstwo przemysłowe. Pojęcia ogólne. "Wydawca" 2002, nr 2. | # Mozdżonek P., Introligatorstwo przemysłowe. Pojęcia ogólne. "Wydawca" 2002, nr 2. | ||
# Semkowicz W., Paleografia łacińska, Kraków 2002. | # Semkowicz W., Paleografia łacińska, Kraków 2002. | ||
| − | # Świderkówna A., Nowicka M., książka się rozwija, | + | # Świderkówna A., Nowicka M., książka się rozwija, Wrocław 1970. |
Wersja z 13:58, 26 lip 2019
Spis treści
Oprawa jako proces
Pod pojęciem oprawianie należy rozumieć nie tylko wykonanie okładki, lecz całego wyrobu, w którym okładka stanowi tylko jeden z elementów oprawy. Oprawianie rozpoczyna się od łączenia składek w blok, a kończy na uzyskaniu produktu finalnego, tj książki.
Oprawa jako element kodeksu
Oprawa książki (okładka) – element kodeksu pełniący rolę ochronną względem bloku, ale także niejednokrotnie ozdobną. Na oprawę bloku książki w formie kodeksu składają się elementy okładek (przedniej i tylnej) oraz grzbietu. W przypadku starych druków zwyczajowo mówi się o oprawie książki i obu okładzinach a nie okładkach.
Budowa oprawy/okładek
Na budowę okładek składają się okładziny i oklejający je materiał. Od strony wewnętrznej (bloku) jest to wyklejka, a od strony zewnętrznej obleczenie. Grzbiet oprawy tworzy najczęściej wyłącznie materiał obleczeniowy (zob. grzbiet zwarty), w oprawach z wolnym grzbietem (zob. grzbiet wolny) jest to ponadto grzbietówka (zob. grzbietówka).
Rodzaje opraw/okładek
Według konstrukcji oprawy dzielą się na:
- o. nieorganiczne,
- o. półorganiczne,
- o. organiczne.
Według wyglądu oprawy dzielą się na:
- o. w pełną skórę ( w tym oprawy sakwowe i płaszczowe),
- o. w półskórek ( w tym oprawy mnisze/klasztorne),
- o. pergaminowe,
- o. półpergaminowe,
- o. w pełną tkaninę (w tym płótno),
- o. w półpłótno,
- o. w cały papier (w tym oprawy tymczasowe)
Ze względu na zdobienie (zob. techniki introligatorskie zdobienia oprawy książki)wyróżnia się:
- o. nacinaną (ledersznyt)
- o. tłoczoną (wyciskaną)
Ze względu na miejsce powstania oprawy wyróżnia się:
- Oprawę nakładową (wydawniczą)
- Oprawę introligatorską
- Oprawę złotniczą
Ponadto ze względu na rodzaj okładzin wyróżnia się:
- Oprawy miękkie
- Oprawy półtwarde (półsztywne)
- Oprawy twarde (sztywne)
Historia
Wraz z wyłonieniem się u schyłku starożytności nowej formy książki, tj kodeksu pojawiło się zagadnienie jego oprawy. Najdawniejsze kodeksy nie zachowały sie do naszych czasów, zatem zagadnienia ich oprawy pozostają hipotetyczne. Rzymianie, najprawdopodobniej pergaminowe rękopisy oprawiali w ochronne deseczki. Innym sposobem mogło być zszywanie bloków w najbardziej prosty sposób i zawijanie ich w pergaminową obwolutę. Dopiero najstarsze zachowane kodeksy z III i IV w.n.e., znalezione na terenie Egiptu i Grecji, dają pojęcie o sposobie oprawiania. Prawie wszystkie bloki tych kodeksów były papirusowe, a chronione były drewnianymi deseczkami. Przez deseczki przechodziły rzemienie lub sznurki które łączyły blok z okładkami. Zazwyczaj deseczki zdobiono nieskomplikowanym ornamentem, aczkolwiek znane są przykłady opraw koptyjskich z VI - VIII w. bogato zdobionych techniką nacinania i wycinania skóry. Można przypuszczać, że tak mistrzowskie zdobienia poprzedzał długi okres rozwoju sztuki introligatorskiej. W okresie średniowiecza okładkę stanowiły zazwyczaj drewniane okładziny, często wtórnie wykorzystane w tym celu, obleczone skórą. Później sporządzano specjalnie do każdej książki odpowiednie deszczułki. Duże i ciężkie książki obleczone skórą zabezpieczano przed zniszczeniem i metalowymi okuciami, często z guzami i zapięciami. Obok opraw będących wynikiem rzemiosła introligatorskiego popularne były w tym okresie oprawy klejnotowe, wykonane z metali i kamieni szlachetnych, będących efektem pracy złotników. W Europie używano na okładziny drewna bukowego, dębowego, jesionowego. Arabowie jako materiału okładzin używali głównie drewna cedrowego, figowego. Przy czym w krajach arabskich bardziej popularne były oprawy kopertowe, bogato zdobione maureską i arabeską, których materiałem okładzin była tektura. Introligatorstwo europejskie przejęło ze wzorów arabskich i bizantyńskich zastępowanie desek tekturą i makulaturą, sposoby wyprawiania skór, ornamenty, schematy i techniki zdobnicze. W okresie średniowiecza popularne były oprawy nacinane tzw. ledersznyt, najstarsze tą techniką zdobione kodeksy pochodzą z VII w. n.e., jednak najbardziej popularna była w XIV i XV w. Przed rokiem 1137 r., w północnej Francji wynaleziono sposób wyciskania ozdób i deseni przy pomocy tłoków. Popularne też były oprawy specyficzne: sakwowe, płaszczowe i mnisze. Okładziny drewniane w powszechnym użyciu utrzymały się aż do połowy XVI w., a w dużych formatach stosowane były do końca XVII w. Drewniane okładziny początkowo były formatu bloku książki, a ich krawędzie były ścięte prosto.
Bibliografia
- Bieńkowska B., Chamerska H., zarys dziejów książki, warszawa 1987.
- Birkenmajer A., Oprawa rękopisu 2470 Bibljoteki Jagiellońskiej i inne oprawy tej samej pracowni introligatorskiej, Kraków 1925.
- Dahl S., Dzieje książki, Wrocław 1965.
- Dubowik H., dzieje książki i bibiliotek w zarysie, warszawa 1982.
- Dunin J., Wstęp do edytorstwa, Łódź 2003.
- EWOK
- Mozdżonek P., Introligatorstwo przemysłowe. Pojęcia ogólne. "Wydawca" 2002, nr 2.
- Semkowicz W., Paleografia łacińska, Kraków 2002.
- Świderkówna A., Nowicka M., książka się rozwija, Wrocław 1970.
Lista
- Punkt 1
- Punkt 2
- Punkt 2.1
- Punkt 2.2
- Punkt 2
Zobacz też
Grafika
Obrazek 1
Obrazek 2
Przypisy
Autor: MPG
