Szycie ściegiem łańcuszkowym: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 17:50, 18 wrz 2021

Ścieg łańcuszkowy (ang. link-stitch sewing, chain stitch/chainstitch sewing; fr. chainette, brochage; niem. Fitzbund; wł. catenella) bezzwięzowy system szycia kodeksów, powstaje na grzbiecie bloku kodeksu wzdłuż poszczególnych stacji, gdy nić po opuszczeniu wnętrza składki w stacji, zadzierzgiwana jest za nić składki poniżej, tworząc na grzbiecie plecionkę przypominającą łańcuszek.

Historia

Pierwsze przykłady kodeksów szytych ściegiem łańcuszkowym zidentyfikowano w kodeksach koptyjskich z z III w.n.e. Wiadmo, że stosowali go także Grecy, Armeńczycy i Persowie, a od przełomu VII i VIII wieku również Anglicy . Najstarszy z angielskich kodeksów – Ewangeliarz św. Kutberta (Stonyhurst Gospel) został zszyty właśnie ściegiem łańcuszkowym. Ze względu na niewielką ilość zachowanych kodeksów, wiedza na temat początków używania ściegu łańcuszkowego jest ograniczona. System ten pozostał jednak w użyciu przez kolejne wieki, podczas których w wielu krajach wykształciły się jego różne odmiany. Mimo zmiennej popularności, szycie ściegiem łańcuszkowym nigdy nie zostało porzucone, a od XX w. stało się przedmiotem zainteresowania badaczy, introligatorów i konserwatorów .

Rodzaje szycia ściegiem łańcuszkowym

• 1. Ścieg łańcuszkowy podstawowy (il. 1)- nić po wyjściu w stacji z środka składki na grzbiet kodeksu, zostaje przeciągnięta w dół, pod nić poprzedniej składki (il.2) lub za nici dwóch lub więcej składek poprzednich (il. 3), następnie przechodzi – w zależności od ilości powstających na grzbiecie ściegów – w górę, do kolejnej składki lub też do wnętrza tej samej składki, w tej samej stacji. Ścieg łańcuszkowy podstawowy stosowano i stosuje się do dzisiaj, przy zszywaniu książek systemami zwięzowymi, do tworzenia plątnika.
• 2. Ścieg łańcuszkowy dwustacyjny bliźniaczy - na oba końce nici nawlekane są igły. Każda z igieł wprowadzana jest w składkę w innej stacji. We wnętrzu składki oba końce nici mijają się, opuszczając składkę przez inną stację. Następnie nici zadzierzgiwane są o nici składek poprzednich i wchodzą do stacji kolejnej składki. (il. 4)
• 3. Ścieg łańcuszkowy dwustacyjny zróżnicowany - nić prowadzona jest jedną igłą. łańcuszki są zróżnicowane, gdyż w jednym przypadku nić zadzierzgiwana jest o nić składki poprzedniej, w drugim wchodzi do stacji składki kolejnej. (il. 5)
• 4. ścieg łańcuszkowy łączony w połowie bloku - dwie połowy bloku szyje się oddzielnie od okładzin ku środkowi, następnie łączy się bloki nicią z dolnej połowy kodeksu (il. 6). Sposób ten jest charakterystyczny dla Bizancjum.
• 5. ścieg łańcuszkowy łączony ze ściegiem szelkowym - szycie prowadzone jest prze grzbiety składek i materiał obleczeniowy i jest widoczne na grzbiecie oprawionej książki. W XV w. przypada szczyt popularności w ten sposób wykonanych kodeksów. wówczas ścieg łańcuszkowy łączony był ze ściegiem podłużnym, spełniając jednocześnie funkcję konstrukcyjną i dekoracyjną, przyjmując nierzadko kształt okręgów (il. 7). Grzbiet oprawy był zazwyczaj wzmocniony listwą, wykonaną z rogów zwierzęcych, pergaminu, drewna lub grubej skóry. Rozwiązanie to było popularne m.in. w Niemczech, Szwajcarii, Austrii, Czechach i Polsce. W niektórych przypadkach ścieg łańcuszkowy pełnił wyłącznie funkcję dekoracyjną. z blokiem. Niekiedy pomiędzy ściegiem łańcuszkowym wykonanym na bloku a obleczeniem stosowano dodatkowe wzmocnienie w postaci najczęściej skórzanych pasków, tzw. ochraniacze.

Zobacz też

• ochraniacz
• sposób szycia
• system szycia
• szycie ściegiem na pierścień
• szycie ściegiem szelkowym

Grafika

• 

  il. 1. Ścieg łańcuszkowy podstawowy. (rys. Bardensteian R., 2015, s. 79)

• 

  il. 2. Ścieg łańcuszkowy podstawowy zadzierzgiwany za nić poprzedniej składki. (rys. Szirmai J.A., 2017, s. 17)

• 

  il. 3. Ścieg łańcuszkowy podstawowy, zadzierzgiwany za nić dwóch i więcej poprzednich składek. (rys. Szirmai J.A., 2017, s. 17)

• 

  il. 4. Ścieg łańcuszkowy dwustacyjny bliźniaczy. (rys. Szirmai J.A., 2017, s. 17)

• 

  il. 5. Ścieg łańcuszkowy dwustacyjny zróżnicowany. (rys. Szirmai J.A., 2017, s. 17)

• 

  il. 6. Ścieg łańcuszkowy łączony w połowie bloku. (rys. Szirmai J.A., 2017, s. 69)

• 

  il. 7. Ścieg łańcuszkowy łączony ze ściegiem szelkowym. (fot. Petersen D.E, 1975 [za:]Szirmai J.A., 2017, s. 300)

Przypisy

1. Bardenstein R., Historical Bindings of the Chamberlain-Warren Samaritan Collection, [w:] Sauve Mechanichals. Essays on the History of Bookbinding [red. Miller J.], Volume 3, 2016, s. 78.
2. Johnson A.W., The Thames and Hudson Mannual of Bookbinding, Londyn, 1978.
3. Majkowski H., Krótki zarys historii introligatorstwa [w:] „Polska gazeta introligatorska”, 1933, nr 6.
4. Marks P.J.M., The British Library Guide to Bookbinding History and Techniques, Londyn, 1998.
5. Middleton B.C., A History of English Craft Bookbinding Technique, Londyn, 1978.
6. Miller J., Books will speak plain. A handbook for identifying and describing historical bindings, 2014.
7. Miller J., Puzzle me this, Early bindings fragments in the Papyrology Collection of the University of Michigan Collection [w:] Sauve Mechanichals. Essays on the History of Bookbinding [red. J. Miller], Volume 2, 2015.
8. Pokorzyńska E., Z dziejów introligatorstwa warszawskiego XIX i 1. połowy XX wieku, Katowice, 2009.
9. Szirmai J.A., The archeology of medieval bookbinding, New York, 2017.
10. Wachnik B., Systemy szycia zabytkowych kodeksów - terminologia, historia, systematyka, zagadnienia konserwatorskie, część teoretyczno-badawcza pracy dyplomowej magisterskiej, promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń UMK 2020.
11. Zjawiński Z., Introligatorstwo, Warszawa, 1966.

Autor: MPG