Kapitałka gotycka: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 4: | Linia 4: | ||
Określenie kapitałka „gotycka” jest raczej umowne ze względu na mnogość rozwiązań konstrukcyjnych i dekoracyjnych w kodeksach powstałych w tym okresie. Wiele odmian kapitałek występujących w gotyku znanych było w kodeksach wcześniejszych (islamskich, bizantyńskich, romańskich), a także późniejszych. | Określenie kapitałka „gotycka” jest raczej umowne ze względu na mnogość rozwiązań konstrukcyjnych i dekoracyjnych w kodeksach powstałych w tym okresie. Wiele odmian kapitałek występujących w gotyku znanych było w kodeksach wcześniejszych (islamskich, bizantyńskich, romańskich), a także późniejszych. | ||
| − | |||
Cechą charakterystyczną większości odmian jest pełnienie istotnej funkcji konstrukcyjnej. Kapitałki gotyckie wykonywano na różnym etapie tworzenia kodeksów, np. stanowiły integralny element szycia książki, w takim przypadku były po prostu zwięzami końcowymi (il. 1, 2), innym rodzajem były kapitałki doszywane po dołączeniu do uszytego bloku okładzin. Ten ostatni typ nosi nazwę kapitałki złożonej (ang. compound enbands). Kapitałki te składają się z kapitałki podstawowej(ang. primary wound endbands/primary endbands), tj. rdzenia obszytego najczęściej tą samą nicią, którą był szyty kodeks lub oplecionego rzemieniem i wykonanego na obszyciu podstawowym obszycia dekoracyjnego,najczęściej wykonywanego wieloma barwnymi nićmi (ang. secondary endband) (il. 3 a-c). Obszycie podstawowe rdzenia może być sporządzone bez zadzierzgnięć za plątnik lub z nimi, przy czym zadzierzgnięcia mogą być wykonane za każdą składkę lub za niektóre (fot. 4). Pojawiły się też w okresie gotyku kapitałki bardzo proste, doklejane, których zasadnicza konstrukcja stosowana jest do dzisiaj. Ze względu na te różnice wyodrębniono siedem głównych typów kapitałek stosowanych w kodeksach powstałych w okresie gotyku, występują one często w różnych wariantach i, co należy zaznaczyć, były wykorzystywane dużo później, nawet obecnie. | Cechą charakterystyczną większości odmian jest pełnienie istotnej funkcji konstrukcyjnej. Kapitałki gotyckie wykonywano na różnym etapie tworzenia kodeksów, np. stanowiły integralny element szycia książki, w takim przypadku były po prostu zwięzami końcowymi (il. 1, 2), innym rodzajem były kapitałki doszywane po dołączeniu do uszytego bloku okładzin. Ten ostatni typ nosi nazwę kapitałki złożonej (ang. compound enbands). Kapitałki te składają się z kapitałki podstawowej(ang. primary wound endbands/primary endbands), tj. rdzenia obszytego najczęściej tą samą nicią, którą był szyty kodeks lub oplecionego rzemieniem i wykonanego na obszyciu podstawowym obszycia dekoracyjnego,najczęściej wykonywanego wieloma barwnymi nićmi (ang. secondary endband) (il. 3 a-c). Obszycie podstawowe rdzenia może być sporządzone bez zadzierzgnięć za plątnik lub z nimi, przy czym zadzierzgnięcia mogą być wykonane za każdą składkę lub za niektóre (fot. 4). Pojawiły się też w okresie gotyku kapitałki bardzo proste, doklejane, których zasadnicza konstrukcja stosowana jest do dzisiaj. Ze względu na te różnice wyodrębniono siedem głównych typów kapitałek stosowanych w kodeksach powstałych w okresie gotyku, występują one często w różnych wariantach i, co należy zaznaczyć, były wykorzystywane dużo później, nawet obecnie. | ||
Wersja z 22:48, 30 sie 2021
Kapitałka gotycka
(fr. tranchefile gothique)
Określenie kapitałka „gotycka” jest raczej umowne ze względu na mnogość rozwiązań konstrukcyjnych i dekoracyjnych w kodeksach powstałych w tym okresie. Wiele odmian kapitałek występujących w gotyku znanych było w kodeksach wcześniejszych (islamskich, bizantyńskich, romańskich), a także późniejszych.
Cechą charakterystyczną większości odmian jest pełnienie istotnej funkcji konstrukcyjnej. Kapitałki gotyckie wykonywano na różnym etapie tworzenia kodeksów, np. stanowiły integralny element szycia książki, w takim przypadku były po prostu zwięzami końcowymi (il. 1, 2), innym rodzajem były kapitałki doszywane po dołączeniu do uszytego bloku okładzin. Ten ostatni typ nosi nazwę kapitałki złożonej (ang. compound enbands). Kapitałki te składają się z kapitałki podstawowej(ang. primary wound endbands/primary endbands), tj. rdzenia obszytego najczęściej tą samą nicią, którą był szyty kodeks lub oplecionego rzemieniem i wykonanego na obszyciu podstawowym obszycia dekoracyjnego,najczęściej wykonywanego wieloma barwnymi nićmi (ang. secondary endband) (il. 3 a-c). Obszycie podstawowe rdzenia może być sporządzone bez zadzierzgnięć za plątnik lub z nimi, przy czym zadzierzgnięcia mogą być wykonane za każdą składkę lub za niektóre (fot. 4). Pojawiły się też w okresie gotyku kapitałki bardzo proste, doklejane, których zasadnicza konstrukcja stosowana jest do dzisiaj. Ze względu na te różnice wyodrębniono siedem głównych typów kapitałek stosowanych w kodeksach powstałych w okresie gotyku, występują one często w różnych wariantach i, co należy zaznaczyć, były wykorzystywane dużo później, nawet obecnie.
Typy kapitałek "gotyckich"
- Kapitałka integralna (ang. integral endband)
- Kapitałka podstawowa (ang. primary wound endband)
- Kapitałka ze szwem zeszytowym (ang. saddle-stitch endband over primary wound endband)
- Kapitałka podstawowa z obszyciem (ang. primary endband with secondary embroidery)
- Kapitałka podstawowa z oplotem (ang. primary endband with secondary braiding, plaited endband)
- Kapitałka szyta bezpośrednio (ang. primary embroidered endband)
- Kapitałka doklejana (ang. stuck-on endband")
Zobacz też
Grafika
il. 1. Schemat szycia kapitałki będącej końcowym zwięzem. (rys. Szirmai)
il. 2.Kapitałka szyta jako zwięz, rękopis z XIV/XV w. (fot. M. P.-G.)
il. 3a. Nieobszyty rdzeń kapitałki gotyckiej, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja. (fot. W. Ługowska)
il. 3b Obszycie podstawowe rdzenia kapitałki gotyckiej, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja. (fot. W. Ługowska)
il. 3c Obszycie dekoracyjne wykonywane na podstawowym obszyciu rdzenia kapitałki, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja. (fot. W. Ługowska)
il. 4. Inkunabuł, zachowane obszycie podstawowe rdzenia kapitałki. (fot. M. P.-G.)
Przypisy
- Bibliothéque nationale de France (red.), 1989.
- Cockerell D., Bookbinding and the care of books. A handbook for amateurs bookbinders & librarians by Douglas Cockerell with drawings by Noel Rooke and other illustrations, Nowy Jork 1902, Szirmai J. A., 1999, s. 203.
- Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008.
- Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMk, Toruń 2018.
- Greenfield Jane, Hille Jenny, Headbands: How to Work Them, New Castle 1991.
- Hille Jenny, Merian Sylvie L., The Armenian Endband: History and Technique (3-Article), „The New Bookbinder”, 2011, t. 31.
- Jäckel Karl, Vom Stechen alter Handschriftenkapitale, „Allgemeiner Anzeiger für Buchbindereien“, 1961, nr 74.
- Jäckel Karl, Alte Techniken des Buchbinderhandwerks in der modernen Schriftgutrestaurierung, 2: Das Kapital, „Bibliotheksforum Bayern“, 1975, t. 3.
- Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992.
- Middleton Bernard C., A History of English Craft Bookbinding Technique, Londyn 1996.
- Petersen Heinz, Bucheinbände, 2 wyd., 1991.
- Säuberlich Lothar, Mittelalterliche Kapitalformen im sächsischen Raum an Hand des Bestandes der Universitätsbibliothek der Karl-Marx-Universität Leipzig (Fachschulabschlussarbeit), maszynopis, Berlin 1979.
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999.
- Young L. S., Bookbinding and conservation by hand – a working guide, New Castle 1995
Autor: M.P.G.
