Mandorla: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 3: | Linia 3: | ||
(fr. mandorle) | (fr. mandorle) | ||
| − | 1) wywodzący się z kultury buddyjskiej, a w IV w. n.e. zaadoptowany i rozpowszechniony w kulturze chrześcijańskiej, rodzaj | + | 1) wywodzący się z kultury buddyjskiej, a w IV w. n.e. zaadoptowany i rozpowszechniony w kulturze chrześcijańskiej, rodzaj aureoli o kształcie migdałowym lub owalnym, ukazywanej najczęściej w wizerunkach Jezusa Chrystusa i Maryi od średniowiecza po barok (rzadziej w późniejszych okresach). Popularne na złotniczych oprawach średniowiecznych ksiąg liturgicznych wizerunki Maiestas Domini i Pantokratora oraz tronującej Maryi z Dzieciątkiem często otaczają migdałowe (rzadziej owalne, sporadycznie zaś czterolistne) m. o zróżnicowanej formie otoku: od najprostszej – linearnej, przez proste ornamenty grawerowane w srebrnej bądź złotej blasze, barwne emalie, po inkrustacje klejnotami w filigranowych oprawkach (np. oprawa Ewangeliarza Anastazji). Niekiedy kształt m. nadawano tłokom romańskim i gotyckim (np. z wizerunkiem Dawida, pieczęci i in.). W okresie nowożytnym m. ustąpiła z dekoracji opraw innym dekoracjom, a ponownie zaczęła być przywoływana na oprawach liturgicznych ksiąg, zarówno wykonywanych na zamówienie jak i nakładowych (wydawniczych), od okresu historyzmu w XIX w. |
| − | 2) od XIV-XV w. kształt nadawany niektórym elementom dekoracji introligatorskiej wyciskanej z tłoków lub plakiet. Na dziełach gotyckich niekiedy mają go tłoki z wizerunkami świętych postaci (zwłaszcza Jezusa i Maryi z Dzieciątkiem), wzorowane na tzw. pieczęciach ostroowalnych typowych dla środowiska kościelnego. Z XVI w. znane są przypadki zastosowania go w paru superekslibrisach swobodnie naśladujących pieczęcie (np. elektora saskiego Augusta, a w Polsce – bp.: Rozrażewskiego i Wolskiego). We włoskim introligatorstwie renesansowym XV-pocz. XVI w. kształt wydłużonej m. niekiedy nadawano centralnym elementom dekoracji zwierciadeł, obwiedzionym różnorakimi ornamentami (np. trójlistkami włoskimi, stylizowanym | + | 2) od XIV-XV w. kształt nadawany niektórym elementom dekoracji introligatorskiej wyciskanej z tłoków lub plakiet. Na dziełach gotyckich niekiedy mają go tłoki z wizerunkami świętych postaci (zwłaszcza Jezusa i Maryi z Dzieciątkiem), wzorowane na tzw. pieczęciach ostroowalnych typowych dla środowiska kościelnego. Z XVI w. znane są przypadki zastosowania go w paru superekslibrisach swobodnie naśladujących pieczęcie (np. elektora saskiego Augusta, a w Polsce – bp.: Rozrażewskiego i Wolskiego). We włoskim introligatorstwie renesansowym XV-pocz. XVI w. kształt wydłużonej m. niekiedy nadawano centralnym elementom dekoracji zwierciadeł, obwiedzionym różnorakimi ornamentami (np. trójlistkami włoskimi, stylizowanym →wieńcem laurowym) lub promieniami; w Polsce wzorzec ten przejął w l. 20-40 XVI w. krakowski mistrz Maciej z Przasnysza/Mistrz Główek Anielskich, wykorzystując go głównie do dekoracyjnych obramień superekslibrisów. |
| − | + | ||
3) kształt charakterystycznego, centralnego medalionu rozpowszechnionego od XIV-XV w. w introligatorstwie perskim i arabskim, a od schyłku XV w. naśladowanego na orientalizujących oprawach w Italii, a następnie w niemal całej Europie. | 3) kształt charakterystycznego, centralnego medalionu rozpowszechnionego od XIV-XV w. w introligatorstwie perskim i arabskim, a od schyłku XV w. naśladowanego na orientalizujących oprawach w Italii, a następnie w niemal całej Europie. | ||
| Linia 14: | Linia 13: | ||
[[Indeks alfabetyczny]] <br> | [[Indeks alfabetyczny]] <br> | ||
[[Ewangeliarza Anastazji oprawa]]<br> | [[Ewangeliarza Anastazji oprawa]]<br> | ||
| + | [[Gloria promienista]]<br> | ||
[[Jezus Chrystus]] <br> | [[Jezus Chrystus]] <br> | ||
[[Limozyjskie oprawy]] <br> | [[Limozyjskie oprawy]] <br> | ||
| Linia 26: | Linia 26: | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | + | Plik:EA2.jpg | Motyw mandorli w dekoracji oprawy Ewangeliarza Anastazji, ..., fot.: domena publiczna | |
| + | |||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 32: | Linia 33: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | # | + | # Steenbock 1965, il. 68, 121, 146-148 i in.; |
| + | # Schwenke, Schunke 1979, tabl. 82[22], 310[40-45], 311[13-14] i in.; | ||
| + | # Petrucci Nardelli 1989, s. 80-81; | ||
| + | # von Rabenau 1994, tabl. 60; | ||
| + | # Kozakiewicz 1996, s. 25-26; | ||
| + | # Bérinstain i in. 1997, s. 87-90, 119-121, 125 i in.; | ||
| + | # Macchi F. i L. 2002, s. 283-284; | ||
| + | # Wagner 2016, s. 233-234; | ||
| + | # Dudzik 2017, s. 182; | ||
| + | # Wagner 2017, il. 85. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Wersja z 20:14, 10 sty 2021
Spis treści
Mandorla
(fr. mandorle)
1) wywodzący się z kultury buddyjskiej, a w IV w. n.e. zaadoptowany i rozpowszechniony w kulturze chrześcijańskiej, rodzaj aureoli o kształcie migdałowym lub owalnym, ukazywanej najczęściej w wizerunkach Jezusa Chrystusa i Maryi od średniowiecza po barok (rzadziej w późniejszych okresach). Popularne na złotniczych oprawach średniowiecznych ksiąg liturgicznych wizerunki Maiestas Domini i Pantokratora oraz tronującej Maryi z Dzieciątkiem często otaczają migdałowe (rzadziej owalne, sporadycznie zaś czterolistne) m. o zróżnicowanej formie otoku: od najprostszej – linearnej, przez proste ornamenty grawerowane w srebrnej bądź złotej blasze, barwne emalie, po inkrustacje klejnotami w filigranowych oprawkach (np. oprawa Ewangeliarza Anastazji). Niekiedy kształt m. nadawano tłokom romańskim i gotyckim (np. z wizerunkiem Dawida, pieczęci i in.). W okresie nowożytnym m. ustąpiła z dekoracji opraw innym dekoracjom, a ponownie zaczęła być przywoływana na oprawach liturgicznych ksiąg, zarówno wykonywanych na zamówienie jak i nakładowych (wydawniczych), od okresu historyzmu w XIX w.
2) od XIV-XV w. kształt nadawany niektórym elementom dekoracji introligatorskiej wyciskanej z tłoków lub plakiet. Na dziełach gotyckich niekiedy mają go tłoki z wizerunkami świętych postaci (zwłaszcza Jezusa i Maryi z Dzieciątkiem), wzorowane na tzw. pieczęciach ostroowalnych typowych dla środowiska kościelnego. Z XVI w. znane są przypadki zastosowania go w paru superekslibrisach swobodnie naśladujących pieczęcie (np. elektora saskiego Augusta, a w Polsce – bp.: Rozrażewskiego i Wolskiego). We włoskim introligatorstwie renesansowym XV-pocz. XVI w. kształt wydłużonej m. niekiedy nadawano centralnym elementom dekoracji zwierciadeł, obwiedzionym różnorakimi ornamentami (np. trójlistkami włoskimi, stylizowanym →wieńcem laurowym) lub promieniami; w Polsce wzorzec ten przejął w l. 20-40 XVI w. krakowski mistrz Maciej z Przasnysza/Mistrz Główek Anielskich, wykorzystując go głównie do dekoracyjnych obramień superekslibrisów.
3) kształt charakterystycznego, centralnego medalionu rozpowszechnionego od XIV-XV w. w introligatorstwie perskim i arabskim, a od schyłku XV w. naśladowanego na orientalizujących oprawach w Italii, a następnie w niemal całej Europie.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Ewangeliarza Anastazji oprawa
Gloria promienista
Jezus Chrystus
Limozyjskie oprawy
Liturgicznych ksiąg oprawy
Maryja
Orientalizujące oprawy
Schamsa
Trójlistek włoski
Wieniec laurowy
Grafika
Motyw mandorli w dekoracji oprawy Ewangeliarza Anastazji, ..., fot.: domena publiczna
Przypisy
- Steenbock 1965, il. 68, 121, 146-148 i in.;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 82[22], 310[40-45], 311[13-14] i in.;
- Petrucci Nardelli 1989, s. 80-81;
- von Rabenau 1994, tabl. 60;
- Kozakiewicz 1996, s. 25-26;
- Bérinstain i in. 1997, s. 87-90, 119-121, 125 i in.;
- Macchi F. i L. 2002, s. 283-284;
- Wagner 2016, s. 233-234;
- Dudzik 2017, s. 182;
- Wagner 2017, il. 85.
Autor: A.W.
