Rozeta wirująca: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 12:36, 11 lut 2022

Rozeta wirująca

(ang. 'rotating' rose/rosette; niem. Fächerrosette)

Odmiana motywu rozety, odznaczająca się zagiętymi we wspólnym kierunku płatkami (rzadko innymi elementami, np. liśćmi, żołędziami na szypułkach), skupionymi wokół centralnego punktu i najczęściej otoczonymi pierścieniem. Ułożenie płatków tworzy wrażenie wirowania całej rozety, zwłaszcza w przypadku jej wariantów z licznymi, wąskimi i długimi płatkami ze zgrubieniami na końcach. W tegumentologii niemieckiej traktowana jako specyficzny motyw naśladujący ludowe „ogniste koło” (Feuerrad), czyli pokaźną obręcz, lub koło wypełnione słomą, którą podpala się i stacza z góry m.in. podczas Bożego Narodzenia, Wielkiej Nocy i innych świąt w niektórych regionach Europy (niegdyś także na Dolnym Śląsku). Motyw ten był popularny w gotyckim introligatorstwie kręgu niemieckiego, w tym w Królewcu (Mistrz Marii). Między kon. XV w. a pocz. 2 dekady XVI w. (w rzadkich przypadkach aż po 2 ćw. XVI w.) tłoki z różnymi wersjami r. w. były często stosowane w Krakowie, m.in. przez Jan z Litwy i anonima pracującego dla Mikołaja Czepiela. Tłokiem z charakterystyczną formą r. w. wśród renesansowych ornamentów posługiwał się między 1518 a poł. lat 30. XVI w. Stanisław z Białej. Specyficzną formę mają r. w. ze zwielokrotnionych wycisków różnych tłoków, ukazywane w zwierciadle okładziny i na grzbiecie) m.in. przez Walentego z Pilzna i Introligatora Młota i Krzyża (Kraków, schyłek XV w.). Do ponownego spopularyzowania r. w. doszło w 2 poł. XVIII w. na koronkowych oraz klasycystycznych oprawach. Bujne i zazwyczaj strzępiaste motywy r. w. ukazywano na nich w narożach ramy zwierciadła oraz w kompartymentach grzbietu. Specyficzną formę, pokrewną floralnej r. w., mają motywy okrągłych „wirników” z zakrzywionymi „łopatkami”, spopularyzowane na oprawach Antoine-Michel Padeloupa z lat 20. XVIII w. Jako nawiązania do form historycznych r. w. pojawiały się na wydawniczych oprawach XIX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Rozeta

Grafika

• 

  Rozeta wirująca na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Rozeta wirująca na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Rozeta wirująca na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Rozeta wirująca na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Rozeta wirująca na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Rozeta wirująca na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Rozeta wirująca na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Ornament z rozet wirujących na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Motywy rozet wirujących, utworzonych ze zwielokrotnionych wycisków tłoków, jako dekoracja grzbietu oprawy gotyckiej, 4 ćw. XV w.

• 

  Specyficzna forma rozety wirującej, złożonej z żołędzi na szypułkach,repr. wg: Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, tabl nie num

• 

  Charakterystyczna forma rozety wirującej, Kraków, lata 20-30 XVI w.

• 

  Charakterystyczne dla XVIII w. formy rozet wirujących w dekoracji kompartymentów grzbietu

• 

  Specyficzna ("wirnikowa") forma rozety wirującej na oprawie francuskiej z XVIII w., repr. wg: Devaux 1977, il. na s. 185

• 

  Specyficzna ("wirnikowa") forma rozety wirującej na mozaikowej oprawie A.-M. Padeloupa, 1733, repr. wg: Michon 1956, tabl. XIII

Przypisy

1. Krynicka 1967, tabl. I-VI, IX;
2. Devaux 1977, il. na s. 177, 185;
3. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 87/20-23, 111-112;
4. Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 43-44;
5. Sidorowicz-Mulak 2017, s. 53;
6. Scholz 2020, il. 8.

Autor: A.W.