Szywnica: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 09:53, 9 maj 2022

Szywnica

(szywadło, zszywnica, wiązownica, zszywarka, krosno introligatorskie, rama introligatorska, heftlada) (ang. sewing frame; niem. die Heftlade, wł. telaio da cucitura)

Przyrząd używany w introligatorstwie tradycyjnym służący do szycia zwięzowego bloków książek.

Budowa

Zasadniczymi elementami szywnicy są: podstawa, dwa boczne gwintowane słupki z nakrętkami, ruchoma poprzeczka spoczywająca na nakrętkach oraz górne haczyki i dolne sztyfty w ilości odpowiadającej liczbie zwięzów. Do dolnych sztyftów pod podstawą i haczyków przy ruchomej górnej poprzeczce, przymocowuje się sznurki lub taśmy stosowane jako zwięzy. Ruchomą poprzeczkę przesuwa się na pionowych słupkach powodując ich naprężenie. Składki przykłada się na styk grzbietami do sznurków lub taśm i wokół nich systemem na okrętkę lub obejmującym przeprowadza się igłę z nicią. Nić wychodzi ze środka składki obejmuje, bądź owija np. sznurek i następnie wchodzi z powrotem do wnętrza składki. Po ukończeniu szycia sznurki lub taśmy zostają obcięte, a oba końce zwięzów wystają poza grzbiet bloku pełniąc funkcję przy jego zawieszeniu.

Historia

Użycie szywnicy jest potwierdzone od XII w, ale nie można wykluczyć, że była używana wcześniej. Za pierwsze przedstawienie introligatora szyjącego książkę na szywnicy uznaje się obecnie iluminację wyobrażającą mnicha szyjącego książkę znajdującą się w manuskrypcie z tekstem św. Ambrożego (Ambrosiusa Aureliusa) pochodzącym z dawnego klasztoru benedyktynów Michaelsberg w Bambergu. Zasadnicza budowa szywnicy nie zmieniła się na przestrzeni całego introligatorstwa. Wczesne szywnice od współczesnych różnią się jedynie materiałami, z których są wykonane (np. śruby są obecnie często metalowe, a nie jak wcześniej drewniane), a także w tych wcześniejszych montowane były często świeczniki.

Nazwa

W dawnej polskiej terminologii introligatorskiej szywnica zwana była heftladą, hefladą, co było zapożyczeniem z języka niemieckiego (niem. die Heftlade), ale także zszywnicą, wiązownicą, zszywarką (K. Stadtmüller). Termin szywnica jest autorstwa Bonawentury Lenarta, który upublicznił go w publikacji z 1922 roku „Słownictwo przemysłowo-rękodzielnicze”. W środowisku przedwojennych introligatorów krakowskich stosowano nazwę „szywadło” została ona upowszechniona przez introligatora Łukasza Kruczkowskiego, który zareagował na ankietę rozesłaną przez B. Lenarta (po 1912 r.) dot. słowniczka introligatorskiego. W przedwojennym środowisku introligatorów wielkopolskich, co zrozumiałe, popularna była nazwa „heflada” lub „haftlada. Obecnie najbardziej popularne jest określenie szywnica, choć niekiedy spotkać się można z „szywadłem”, a także „krosnem” (Encyklopedia Wiedzy o Książce).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Narzędzia introligatorskie

Grafika

• 

  Szywnica

• 

  Szywnica, w: D. Diderot, J. d' Alembert, Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné (1780).

• 

  Jedno z pierwszych przedstawień introligatora przy pracy z szywnicą w manuskrypcie Ambrosiusa, za: Szirmai J.A., The archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 141.

• 

  Widok warsztatu wg drzeworytu Josta Ammana z Eigentliche Beschreibung aller Stände auf Erden (1568). Z tyłu introligator szyjący na szywnicy.

• 

  Szycie książki na szywnicy, XIX/XX w.

Przypisy

1. Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 259-260.
2. Szirmai J.A., The archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 141.
3. Encyklopedia Wiedzy o Książce, red. A. Birkenmajer, Wrocław 1971, szp.1248-1249.

Autor: M.P.B.