Kapitałka gotycka: Różnice pomiędzy wersjami
Z Leksykon oprawoznawczy
(→Przypisy) |
|||
| (Nie pokazano 12 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | == | + | ==Kapitałka gotycka== |
| + | (ang. endband in gothic bindings; fr. tranchefile gothique) | ||
| + | |||
Określenie kapitałka „gotycka” jest raczej umowne ze względu na mnogość rozwiązań konstrukcyjnych i dekoracyjnych w kodeksach powstałych w tym okresie. Wiele odmian kapitałek występujących w gotyku znanych było w kodeksach wcześniejszych (islamskich, bizantyńskich, romańskich), a także późniejszych. | Określenie kapitałka „gotycka” jest raczej umowne ze względu na mnogość rozwiązań konstrukcyjnych i dekoracyjnych w kodeksach powstałych w tym okresie. Wiele odmian kapitałek występujących w gotyku znanych było w kodeksach wcześniejszych (islamskich, bizantyńskich, romańskich), a także późniejszych. | ||
| − | + | ||
| − | Cechą charakterystyczną większości odmian jest pełnienie istotnej funkcji konstrukcyjnej. Kapitałki gotyckie wykonywano na różnym etapie tworzenia kodeksów, np. | + | Cechą charakterystyczną większości odmian jest pełnienie istotnej funkcji konstrukcyjnej. Kapitałki gotyckie wykonywano na różnym etapie tworzenia kodeksów, np. stanowiły integralny element szycia książki (ang. integral endbands), w takim przypadku były po prostu zwięzami końcowymi (il. 1, 2), innym rodzajem były kapitałki doszywane po dołączeniu do uszytego bloku okładzin. Ten ostatni typ nosi nazwę kapitałki złożonej (ang. compound enband). Kapitałki te składają się z kapitałki podstawowej (ang. primary wound endband/primary endband), tj. rdzenia obszytego najczęściej tą samą nicią, którą był szyty kodeks lub oplecionego rzemieniem i wykonanego na obszyciu podstawowym obszycia dekoracyjnego,najczęściej wykonywanego wieloma barwnymi nićmi (ang. secondary endband) (il. 3 a-c). Obszycie podstawowe rdzenia może być sporządzone bez zadzierzgnięć za plątnik lub z nimi, przy czym zadzierzgnięcia mogą być wykonane za każdą składkę lub za niektóre (fot. 4). Pojawiły się też w okresie gotyku kapitałki bardzo proste, doklejane, których zasadnicza konstrukcja stosowana jest do dzisiaj. Ze względu na te różnice wyodrębniono siedem głównych typów kapitałek stosowanych w kodeksach powstałych w okresie gotyku, występują one często w różnych wariantach i, co należy zaznaczyć, były wykorzystywane dużo później, nawet obecnie. |
| − | ==Typy kapitałek "gotyckich"== | + | |
| + | ===Typy kapitałek "gotyckich"=== | ||
* Kapitałka integralna (ang. integral endband) | * Kapitałka integralna (ang. integral endband) | ||
* Kapitałka podstawowa (ang. primary wound endband) | * Kapitałka podstawowa (ang. primary wound endband) | ||
* Kapitałka ze szwem zeszytowym (ang. saddle-stitch endband over primary wound endband) | * Kapitałka ze szwem zeszytowym (ang. saddle-stitch endband over primary wound endband) | ||
* Kapitałka podstawowa z obszyciem (ang. primary endband with secondary embroidery) | * Kapitałka podstawowa z obszyciem (ang. primary endband with secondary embroidery) | ||
| − | * Kapitałka podstawowa z oplotem (ang. | + | * Kapitałka podstawowa z oplotem (ang. primary endband with secondary braiding, plaited endband) |
* Kapitałka szyta bezpośrednio (ang. primary embroidered endband) | * Kapitałka szyta bezpośrednio (ang. primary embroidered endband) | ||
| − | * Kapitałka | + | * Kapitałka przyklejana (ang. stuck-on endband") |
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | |||
| + | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
| Linia 18: | Linia 24: | ||
File:Il. 57.jpg|il. 1. Schemat szycia kapitałki będącej końcowym zwięzem. (rys. Szirmai) | File:Il. 57.jpg|il. 1. Schemat szycia kapitałki będącej końcowym zwięzem. (rys. Szirmai) | ||
File:Il. 59.jpg|il. 2.Kapitałka szyta jako zwięz, rękopis z XIV/XV w. (fot. M. P.-G.) | File:Il. 59.jpg|il. 2.Kapitałka szyta jako zwięz, rękopis z XIV/XV w. (fot. M. P.-G.) | ||
| − | File:Il. got.2a.jpg|il. 3a. Nieobszyty rdzeń kapitałki gotyckiej, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja (fot. W. Ługowska) | + | File:Il. got.2a.jpg|il. 3a. Nieobszyty rdzeń kapitałki gotyckiej, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja. (fot. W. Ługowska) |
| − | File:Il. got.2b.jpg|il. 3b Obszycie podstawowe rdzenia kapitałki gotyckiej, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja (fot. W. Ługowska) | + | File:Il. got.2b.jpg|il. 3b Obszycie podstawowe rdzenia kapitałki gotyckiej, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja. (fot. W. Ługowska) |
| − | File:Il. got.2c.jpg|il. 3c Obszycie dekoracyjne wykonywane na podstawowym obszyciu rdzenia kapitałki, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja (fot. W. Ługowska) | + | File:Il. got.2c.jpg|il. 3c Obszycie dekoracyjne wykonywane na podstawowym obszyciu rdzenia kapitałki, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja. (fot. W. Ługowska) |
| − | File: | + | File:Il. 61.jpg|il. 4. Inkunabuł, zachowane obszycie podstawowe rdzenia kapitałki. (fot. M. P.-G.) |
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 27: | Linia 33: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
# Bibliothéque nationale de France (red.), 1989. | # Bibliothéque nationale de France (red.), 1989. | ||
| − | # Cockerell D., Bookbinding and the care of books. A handbook for amateurs bookbinders & librarians | + | # Cockerell D., Bookbinding and the care of books. A handbook for amateurs bookbinders & librarians, Nowy Jork 1902. |
# Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008. | # Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008. | ||
| − | # Greenfield | + | # Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMk, Toruń 2018. |
| − | # Hille | + | # Greenfield J., Hille J., Headbands: How to Work Them, New Castle 1991. |
| − | # Jäckel | + | # Hille J., Merian S.L., The Armenian Endband: History and Technique (3-Article), „The New Bookbinder”, 2011, t. 31. |
| − | # Jäckel | + | # Jäckel K., Vom Stechen alter Handschriftenkapitale, „Allgemeiner Anzeiger für Buchbindereien“, 1961, nr 74. |
| − | # | + | # Jäckel K., Alte Techniken des Buchbinderhandwerks in der modernen Schriftgutrestaurierung, 2: Das Kapital, „Bibliotheksforum Bayern“, 1975, t. 3. |
| − | + | # Säuberlich L., Mittelalterliche Kapitalformen im sächsischen Raum an Hand des Bestandes der Universitätsbibliothek der Karl-Marx-Universität Leipzig (Fachschulabschlussarbeit), maszynopis, Berlin 1979. | |
| − | + | # Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999, s. 203-215. | |
| − | + | ||
| − | # Szirmai | + | |
| − | + | ||
---- | ---- | ||
| − | Autor: '''M.P. | + | Autor: '''M.P.B.''' |
Aktualna wersja na dzień 21:58, 20 mar 2022
Kapitałka gotycka
(ang. endband in gothic bindings; fr. tranchefile gothique)
Określenie kapitałka „gotycka” jest raczej umowne ze względu na mnogość rozwiązań konstrukcyjnych i dekoracyjnych w kodeksach powstałych w tym okresie. Wiele odmian kapitałek występujących w gotyku znanych było w kodeksach wcześniejszych (islamskich, bizantyńskich, romańskich), a także późniejszych.
Cechą charakterystyczną większości odmian jest pełnienie istotnej funkcji konstrukcyjnej. Kapitałki gotyckie wykonywano na różnym etapie tworzenia kodeksów, np. stanowiły integralny element szycia książki (ang. integral endbands), w takim przypadku były po prostu zwięzami końcowymi (il. 1, 2), innym rodzajem były kapitałki doszywane po dołączeniu do uszytego bloku okładzin. Ten ostatni typ nosi nazwę kapitałki złożonej (ang. compound enband). Kapitałki te składają się z kapitałki podstawowej (ang. primary wound endband/primary endband), tj. rdzenia obszytego najczęściej tą samą nicią, którą był szyty kodeks lub oplecionego rzemieniem i wykonanego na obszyciu podstawowym obszycia dekoracyjnego,najczęściej wykonywanego wieloma barwnymi nićmi (ang. secondary endband) (il. 3 a-c). Obszycie podstawowe rdzenia może być sporządzone bez zadzierzgnięć za plątnik lub z nimi, przy czym zadzierzgnięcia mogą być wykonane za każdą składkę lub za niektóre (fot. 4). Pojawiły się też w okresie gotyku kapitałki bardzo proste, doklejane, których zasadnicza konstrukcja stosowana jest do dzisiaj. Ze względu na te różnice wyodrębniono siedem głównych typów kapitałek stosowanych w kodeksach powstałych w okresie gotyku, występują one często w różnych wariantach i, co należy zaznaczyć, były wykorzystywane dużo później, nawet obecnie.
Typy kapitałek "gotyckich"
- Kapitałka integralna (ang. integral endband)
- Kapitałka podstawowa (ang. primary wound endband)
- Kapitałka ze szwem zeszytowym (ang. saddle-stitch endband over primary wound endband)
- Kapitałka podstawowa z obszyciem (ang. primary endband with secondary embroidery)
- Kapitałka podstawowa z oplotem (ang. primary endband with secondary braiding, plaited endband)
- Kapitałka szyta bezpośrednio (ang. primary embroidered endband)
- Kapitałka przyklejana (ang. stuck-on endband")
Zobacz też
Grafika
il. 1. Schemat szycia kapitałki będącej końcowym zwięzem. (rys. Szirmai)
il. 2.Kapitałka szyta jako zwięz, rękopis z XIV/XV w. (fot. M. P.-G.)
il. 3a. Nieobszyty rdzeń kapitałki gotyckiej, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja. (fot. W. Ługowska)
il. 3b Obszycie podstawowe rdzenia kapitałki gotyckiej, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja. (fot. W. Ługowska)
il. 3c Obszycie dekoracyjne wykonywane na podstawowym obszyciu rdzenia kapitałki, inkunabuł 1483 r., rekonstrukcja. (fot. W. Ługowska)
il. 4. Inkunabuł, zachowane obszycie podstawowe rdzenia kapitałki. (fot. M. P.-G.)
Przypisy
- Bibliothéque nationale de France (red.), 1989.
- Cockerell D., Bookbinding and the care of books. A handbook for amateurs bookbinders & librarians, Nowy Jork 1902.
- Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008.
- Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMk, Toruń 2018.
- Greenfield J., Hille J., Headbands: How to Work Them, New Castle 1991.
- Hille J., Merian S.L., The Armenian Endband: History and Technique (3-Article), „The New Bookbinder”, 2011, t. 31.
- Jäckel K., Vom Stechen alter Handschriftenkapitale, „Allgemeiner Anzeiger für Buchbindereien“, 1961, nr 74.
- Jäckel K., Alte Techniken des Buchbinderhandwerks in der modernen Schriftgutrestaurierung, 2: Das Kapital, „Bibliotheksforum Bayern“, 1975, t. 3.
- Säuberlich L., Mittelalterliche Kapitalformen im sächsischen Raum an Hand des Bestandes der Universitätsbibliothek der Karl-Marx-Universität Leipzig (Fachschulabschlussarbeit), maszynopis, Berlin 1979.
- Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999, s. 203-215.
Autor: M.P.B.
