Obcinanie krawędzi: Różnice pomiędzy wersjami
(→Obcinanie krawędzi) |
|||
| (Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
(okrawanie) (ang. edge cutting/trimming, fr. tranche rognee, massicotage, niem. beschneiden, wł. rifilato taglio) | (okrawanie) (ang. edge cutting/trimming, fr. tranche rognee, massicotage, niem. beschneiden, wł. rifilato taglio) | ||
| − | Obcięcie krawędzi bloku książki miało na celu przede wszystkim umożliwienie jej otwierania, co przed obcięciem uniemożliwiały falce arkuszy drukarskich. Ponadto otrzymanie równych i gładkich boków bloku, co w przypadku ich zdobienia miało istotne znaczenie (zob. [[zdobienie krawędzi]]). Efekt nie zawsze był zadowalający, dlatego krawędzie, zwłaszcza krawędzie przeznaczone do zdobienia dodatkowo szlifowano pilnikiem, szkłem, papierem ściernym, a w ostatnim czasie | + | Obcięcie krawędzi bloku książki miało na celu przede wszystkim umożliwienie jej otwierania, co przed obcięciem uniemożliwiały falce arkuszy drukarskich. Ponadto otrzymanie równych i gładkich boków bloku, co w przypadku ich zdobienia miało istotne znaczenie (zob. [[zdobienie krawędzi]]). Efekt nie zawsze był zadowalający, dlatego krawędzie, zwłaszcza krawędzie przeznaczone do zdobienia dodatkowo szlifowano pilnikiem, szkłem, papierem ściernym, a w ostatnim czasie introligatorstwa tradycyjnego także szlifierką. Do wygładzania [[żłobek|żłobka]] stosowano zaokrąglony ośnik (il. 10). |
| − | Pod względem technologicznym | + | Pod względem technologicznym rozróżnia się: |
===Obcinanie bloku=== | ===Obcinanie bloku=== | ||
| − | Technika cięcia, bez względu na użyte narzędzie, | + | Technika cięcia, bez względu na użyte narzędzie, pozostawała przez wieki niezmienna. Zazwyczaj obcinano wszystkie trzy krawędzie, zdarzało się jednak, że obcinano wyłącznie krawędź górną bloku. W przypadku obcinania trzech krawędzi, najpierw obcinana jest przednia krawędź bloku, a następnie dolna i górna. W technikach historycznych (oprawa francuska) krawędź dolną i górną obcina się dopiero po zaokrągleniu grzbietu. |
| − | + | ||
===Obcinanie poszczególnych składek lub kart przed połączeniem ich w blok=== | ===Obcinanie poszczególnych składek lub kart przed połączeniem ich w blok=== | ||
(fr. tranche ébarbée, niem. Rauhschnitt) | (fr. tranche ébarbée, niem. Rauhschnitt) | ||
| − | Pojedyncze obcinanie (wyrównanie) składek na nożycach introligatorskich | + | Pojedyncze obcinanie (wyrównanie) składek na nożycach introligatorskich stosowane w oprawie artystycznej oraz w oprawie starszych książek. Zasadą jest ścinanie oszczędne, by pozostawić jak największy margines. Uzyskane nieidealnie gładkiego obcięcia nie jest błędem, ale świadectwem szacunku dla książki. |
| − | + | ||
| + | Wyznaczając miejsce cięcia czasami introligatorzy wychodzili od miejsca i wielkości kolumny druku na stronie kształtując w harmonijny sposób wielkość poszczególnych marginesów. Klasyczne proporcje marginesów (w kolejności: wewnętrzny, górny, zewnętrzny, dolny) wynosiły: 2 : 3 : 4 : 6 lub 2,5 : 3 ; 4 : 6. | ||
| + | |||
===Historia=== | ===Historia=== | ||
| − | Krawędzie bloków kodeksów obcinano już przed okresem drukarstwa. Wydaje się wielce prawdopodobnym, że już we wczesnych kodeksach koptyjskich z IV - VI w. obcinano przynajmniej przednią krawędź bloku. Wskazują na to mniejsze wymiary kart we wnętrzu składek, a także ślady dekoracji wykonane na tych krawędziach. W późniejszych kodeksach koptyjskich z VII – XI w., a także w kodeksach bizantyńskich, prawdopodobnie obcinano krawędzie wg wykonanego z drewna wzorca, ewentualnie przycinano blok do formatu drewnianych | + | Krawędzie bloków kodeksów obcinano już przed okresem drukarstwa. Wydaje się wielce prawdopodobnym, że już we wczesnych kodeksach koptyjskich z IV - VI w. obcinano przynajmniej przednią krawędź bloku. Wskazują na to mniejsze wymiary kart we wnętrzu składek, a także ślady dekoracji wykonane na tych krawędziach. W późniejszych kodeksach koptyjskich z VII – XI w., a także w kodeksach bizantyńskich, prawdopodobnie obcinano krawędzie wg wykonanego z drewna wzorca, ewentualnie przycinano blok do formatu drewnianych okładzinówek, po ich zamontowaniu. Brak zachowanych śladów na krawędziach tych bloków uniemożliwia identyfikację narzędzia, którym je obcięto. Wiadomo, że do obcinania krawędzi używano m.in. ostrego noża snycerskiego. Jak podają źródła, tj. zachowane inwentarze introligatorskie z poł. XIV w., do obcinania krawędzi zaczęto używać wówczas ostrego noża zwanego ośnikiem (il. 1 Szirmai str. 119). |
| − | Ośnik to ręczne narzędzie służące do strugania i korowania drewna. Ma dwie rękojeści i stalowe ostrze. Ośnik pozostawia charakterystyczne ślady na obcięciu bloku, dlatego stosunkowo łatwo go zidentyfikować (il. 2). Narzędzie to było stosowane wraz z prasą belkową, której belki zabezpieczone były przed uszkodzeniem metalowymi listwami. Około 1500 r. wymyślono przyrząd zwany heblem introligatorskim, składający się z ostrej tarczy, przymocowanej do prowadnicy (jak w maszynce do chleba), która przesuwała się po prasie belkowej z umocowana w niej książką (il. 3, 4). Przyrząd ten szybko się rozpowszechnił, był łatwy w obsłudze, ciął czysto i nienagannie, używano go aż do końca XVIII w. Pod koniec XVIII w. okrągły hebel zastąpiono strugiem posiadającym ostrze w kształcie wydłużonego języka. W ten sposób czynność obcinania krawędzi znacznie usprawniono, książkę sprasowaną w prasie belkowej obcinano strugiem (il. 5). W pocz. XIX w., ok. 1830 r. ostrze struga zmodyfikowano zastępując je ostrzem o bardzo ostrym trójkątnym zakończeniu. Nóż ten został wymyślony w Anglii i tam był stosowany aż do lat 30 | + | Ośnik to ręczne narzędzie służące do strugania i korowania drewna. Ma dwie rękojeści i stalowe ostrze. Ośnik pozostawia charakterystyczne ślady na obcięciu bloku, dlatego stosunkowo łatwo go zidentyfikować (il. 2). Narzędzie to było stosowane wraz z prasą belkową, której belki zabezpieczone były przed uszkodzeniem metalowymi listwami. Około 1500 r. wymyślono przyrząd zwany heblem introligatorskim, składający się z ostrej tarczy, przymocowanej do prowadnicy (jak w maszynce do chleba), która przesuwała się po prasie belkowej z umocowana w niej książką (il. 3, 4). Przyrząd ten szybko się rozpowszechnił, był łatwy w obsłudze, ciął czysto i nienagannie, używano go aż do końca XVIII w. Pod koniec XVIII w. okrągły hebel zastąpiono strugiem posiadającym ostrze w kształcie wydłużonego języka. W ten sposób czynność obcinania krawędzi znacznie usprawniono, książkę sprasowaną w prasie belkowej obcinano strugiem (il. 5). W pocz. XIX w., ok. 1830 r. ostrze struga zmodyfikowano zastępując je ostrzem o bardzo ostrym trójkątnym zakończeniu. Nóż ten został wymyślony w Anglii i tam był stosowany aż do lat 30. XX w. (il. 6, 7, 8). |
W 2 poł. XIX w. wynaleziono maszynę do cięcia krawędzi książek (il. 9). W okresie XIX/XX w., tj. zmechanizowania czynności introligatorskich, obcięcia wykonywano na krajarkach jednonożowych ([[gilotyna|gilotynach]]), najpierw mechanicznych, później elektrycznych. W oprawie maszynowej stosuje się krajarkę trójnożową, tzw. [[trójnóż]], tj. urządzenie który obcina jednocześnie blok książki z trzech stron. | W 2 poł. XIX w. wynaleziono maszynę do cięcia krawędzi książek (il. 9). W okresie XIX/XX w., tj. zmechanizowania czynności introligatorskich, obcięcia wykonywano na krajarkach jednonożowych ([[gilotyna|gilotynach]]), najpierw mechanicznych, później elektrycznych. W oprawie maszynowej stosuje się krajarkę trójnożową, tzw. [[trójnóż]], tj. urządzenie który obcina jednocześnie blok książki z trzech stron. | ||
| Linia 29: | Linia 31: | ||
[[Nieobcięte krawędzie]] <br> | [[Nieobcięte krawędzie]] <br> | ||
[[Krojenie]] <br> | [[Krojenie]] <br> | ||
| + | [[Format książki]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
| Linia 47: | Linia 50: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | # Encyklopedia Wiedzy o Książce. Praca zbiorowa. Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, szp. 343-345. | + | # Encyklopedia Wiedzy o Książce. Praca zbiorowa. Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, szp. 343-345, 1653. |
| + | # Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 400. | ||
# Szirmai J. A., The Archeology of Medieval Bookbindings, New York 2017, s. 197-203. | # Szirmai J. A., The Archeology of Medieval Bookbindings, New York 2017, s. 197-203. | ||
# Polska Gazeta Introligatorska. Poznań 1932. R.V, nr 5, s. 70-71. | # Polska Gazeta Introligatorska. Poznań 1932. R.V, nr 5, s. 70-71. | ||
| + | # Bogeng Gustav A. E., Der Bucheinband. Ein Handbuch für Buchbinder und Bücherfreunde, 2. Aufl., Halle 1940, s. 38-39. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''M.P.B., E.P.''' | Autor: '''M.P.B., E.P.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 14:33, 19 maj 2022
Spis treści
Obcinanie krawędzi
(okrawanie) (ang. edge cutting/trimming, fr. tranche rognee, massicotage, niem. beschneiden, wł. rifilato taglio)
Obcięcie krawędzi bloku książki miało na celu przede wszystkim umożliwienie jej otwierania, co przed obcięciem uniemożliwiały falce arkuszy drukarskich. Ponadto otrzymanie równych i gładkich boków bloku, co w przypadku ich zdobienia miało istotne znaczenie (zob. zdobienie krawędzi). Efekt nie zawsze był zadowalający, dlatego krawędzie, zwłaszcza krawędzie przeznaczone do zdobienia dodatkowo szlifowano pilnikiem, szkłem, papierem ściernym, a w ostatnim czasie introligatorstwa tradycyjnego także szlifierką. Do wygładzania żłobka stosowano zaokrąglony ośnik (il. 10).
Pod względem technologicznym rozróżnia się:
Obcinanie bloku
Technika cięcia, bez względu na użyte narzędzie, pozostawała przez wieki niezmienna. Zazwyczaj obcinano wszystkie trzy krawędzie, zdarzało się jednak, że obcinano wyłącznie krawędź górną bloku. W przypadku obcinania trzech krawędzi, najpierw obcinana jest przednia krawędź bloku, a następnie dolna i górna. W technikach historycznych (oprawa francuska) krawędź dolną i górną obcina się dopiero po zaokrągleniu grzbietu.
Obcinanie poszczególnych składek lub kart przed połączeniem ich w blok
(fr. tranche ébarbée, niem. Rauhschnitt)
Pojedyncze obcinanie (wyrównanie) składek na nożycach introligatorskich stosowane w oprawie artystycznej oraz w oprawie starszych książek. Zasadą jest ścinanie oszczędne, by pozostawić jak największy margines. Uzyskane nieidealnie gładkiego obcięcia nie jest błędem, ale świadectwem szacunku dla książki.
Wyznaczając miejsce cięcia czasami introligatorzy wychodzili od miejsca i wielkości kolumny druku na stronie kształtując w harmonijny sposób wielkość poszczególnych marginesów. Klasyczne proporcje marginesów (w kolejności: wewnętrzny, górny, zewnętrzny, dolny) wynosiły: 2 : 3 : 4 : 6 lub 2,5 : 3 ; 4 : 6.
Historia
Krawędzie bloków kodeksów obcinano już przed okresem drukarstwa. Wydaje się wielce prawdopodobnym, że już we wczesnych kodeksach koptyjskich z IV - VI w. obcinano przynajmniej przednią krawędź bloku. Wskazują na to mniejsze wymiary kart we wnętrzu składek, a także ślady dekoracji wykonane na tych krawędziach. W późniejszych kodeksach koptyjskich z VII – XI w., a także w kodeksach bizantyńskich, prawdopodobnie obcinano krawędzie wg wykonanego z drewna wzorca, ewentualnie przycinano blok do formatu drewnianych okładzinówek, po ich zamontowaniu. Brak zachowanych śladów na krawędziach tych bloków uniemożliwia identyfikację narzędzia, którym je obcięto. Wiadomo, że do obcinania krawędzi używano m.in. ostrego noża snycerskiego. Jak podają źródła, tj. zachowane inwentarze introligatorskie z poł. XIV w., do obcinania krawędzi zaczęto używać wówczas ostrego noża zwanego ośnikiem (il. 1 Szirmai str. 119).
Ośnik to ręczne narzędzie służące do strugania i korowania drewna. Ma dwie rękojeści i stalowe ostrze. Ośnik pozostawia charakterystyczne ślady na obcięciu bloku, dlatego stosunkowo łatwo go zidentyfikować (il. 2). Narzędzie to było stosowane wraz z prasą belkową, której belki zabezpieczone były przed uszkodzeniem metalowymi listwami. Około 1500 r. wymyślono przyrząd zwany heblem introligatorskim, składający się z ostrej tarczy, przymocowanej do prowadnicy (jak w maszynce do chleba), która przesuwała się po prasie belkowej z umocowana w niej książką (il. 3, 4). Przyrząd ten szybko się rozpowszechnił, był łatwy w obsłudze, ciął czysto i nienagannie, używano go aż do końca XVIII w. Pod koniec XVIII w. okrągły hebel zastąpiono strugiem posiadającym ostrze w kształcie wydłużonego języka. W ten sposób czynność obcinania krawędzi znacznie usprawniono, książkę sprasowaną w prasie belkowej obcinano strugiem (il. 5). W pocz. XIX w., ok. 1830 r. ostrze struga zmodyfikowano zastępując je ostrzem o bardzo ostrym trójkątnym zakończeniu. Nóż ten został wymyślony w Anglii i tam był stosowany aż do lat 30. XX w. (il. 6, 7, 8).
W 2 poł. XIX w. wynaleziono maszynę do cięcia krawędzi książek (il. 9). W okresie XIX/XX w., tj. zmechanizowania czynności introligatorskich, obcięcia wykonywano na krajarkach jednonożowych (gilotynach), najpierw mechanicznych, później elektrycznych. W oprawie maszynowej stosuje się krajarkę trójnożową, tzw. trójnóż, tj. urządzenie który obcina jednocześnie blok książki z trzech stron.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Krawędzie
Gilotyna
Noże introligatorskie
Nieobcięte krawędzie
Krojenie
Format książki
Grafika
Fot. Růžena Škodová
Przypisy
- Encyklopedia Wiedzy o Książce. Praca zbiorowa. Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, szp. 343-345, 1653.
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 400.
- Szirmai J. A., The Archeology of Medieval Bookbindings, New York 2017, s. 197-203.
- Polska Gazeta Introligatorska. Poznań 1932. R.V, nr 5, s. 70-71.
- Bogeng Gustav A. E., Der Bucheinband. Ein Handbuch für Buchbinder und Bücherfreunde, 2. Aufl., Halle 1940, s. 38-39.
Autor: M.P.B., E.P.
