Marmoryzowane oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
(→Przypisy) |
||
| (Nie pokazano 22 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Marmoryzowane oprawy== | ==Marmoryzowane oprawy== | ||
| − | + | (ang. marbled bindings, marbled leather; fr. reliures marbrées, cuir marbré; niem. marmorierte Einbände, Marmotierung wł. marmorizzato coperta, marmorizzato cuoio) | |
| − | Marmoryzacja to jedna z technik zdobienia skórzanych obleczeń książek | + | Termin marmoryzacja dotyczy wyłącznie opraw skórzanych, w odróżnieniu od marmurkowania, czyli zdobienia papierów, (zob. [[papiery marmurkowe]], [[papiery nakrapiane]]. Marmoryzacja to jedna z technik zdobienia skórzanych obleczeń książek, sięga swoimi początkami wieku XVI i wywodzi się z Niemiec. Początkowo zdobiono skórę poprzez jej nakrapianie, później technika ewoluowała w kierunku tworzenia na skórze wyszukanego zdobnictwa. Na genezę marmoryzacji wskazuje się przypadek spowodowany rozlaniem na skórzanej oprawie substancji barwiącej. Inna z hipotez wskazuje na chęć zamaskowania wad skórzanego obleczenia. Technika ta była najbardziej popularna w XVIII w. Była także łączona z tłoczeniem złotem. W ostatniej ćwierci XVIII w. na popularności zyskało zdobienie opraw poprzez złocone tłoczenie filetą lub radełkiem z motywem prostego łańcuszka wyznaczającego ramy zwierciadła, które zdobiono marmoryzacją. W XIX w. popularność marmoryzacji nie słabła, a oprócz tradycyjnych zaczęto wprowadzać do barwienia nowo odkryte substancje, m.in. barwniki anilinowe. Można było także nabyć gotowe skóry barwione, bądź marmoryzowane. Schyłek popularności marmoryzacji przypada na początek XX wieku. |
| − | + | W XVIII w., okresie największej popularności tej techniki zaczęły powstawać podręczniki opisujące czynności introligatorskie, w tym marmoryzację skór. Oprócz wskazówek dotyczących uzyskiwana określonych wzorów, można w nich znaleźć także informacje dotyczące substancji barwiących. Substancje te dzielą się na barwniki organiczne i substancje reagujące z kolagenem lub garbnikami w skórze, w dawnych podręcznikach określane jako barwniki lub farby (z niem. Lederfarben) i bejce lub wytrawy (z niem. Beizen). Pierwsze z nich zamierzony kolor mają już przed naniesieniem na skórę, w drugim przypadku określony kolor uzyskuje się po naniesieniu na nią w wyniku reakcji chemicznych. W przepisach znaleźć można bardzo dużo substancji używanych do nadawania skórom określonej barwy, do najbardziej rozpowszechnionych należą: | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | W XVIII w., okresie największej popularności tej techniki | + | |
* czerń - siarczan żelaza, czerń octowa, | * czerń - siarczan żelaza, czerń octowa, | ||
* brąz - roztwór wodny potażu, wyciąg z zielonych łupin orzecha włoskiego, | * brąz - roztwór wodny potażu, wyciąg z zielonych łupin orzecha włoskiego, | ||
| Linia 17: | Linia 13: | ||
Do najbardziej popularnych motywów zdobienia należało: nakrapianie, imitacja korzeni i drzewa, stemple, imitacja fal, wzory nieregularne. W podręcznikach znajdują się szczegółowe opisy w jaki sposób i przy pomocy jakich narzędzi uzyskać zamierzoną kompozycję barwną i motyw zdobniczy. Spośród narzędzi wymienia się najczęściej różnego rodzaju pędzle, zajęczą łapkę, kawałek sznurka, gąbkę, szmatki. | Do najbardziej popularnych motywów zdobienia należało: nakrapianie, imitacja korzeni i drzewa, stemple, imitacja fal, wzory nieregularne. W podręcznikach znajdują się szczegółowe opisy w jaki sposób i przy pomocy jakich narzędzi uzyskać zamierzoną kompozycję barwną i motyw zdobniczy. Spośród narzędzi wymienia się najczęściej różnego rodzaju pędzle, zajęczą łapkę, kawałek sznurka, gąbkę, szmatki. | ||
| − | Technika marmoryzacji skór spowodowała szereg zniszczeń na skórzanych obleczeniach opraw: spękania w miejscach o ciemnym zabarwieniu, podnoszenie się łusek lica, ubytki. Obecnie, przy pomocy nowoczesnych technik badawczych, podejmuje się badania w zakresie identyfikacji techniki marmoryzacji, diagnostyki zniszczeń, opracowania metodyki ich konserwacji. | + | Technika marmoryzacji skór spowodowała szereg zniszczeń na skórzanych obleczeniach opraw: spękania w miejscach o ciemnym zabarwieniu, podnoszenie się łusek lica, ubytki. W 1880 r. wymyślono metodę polegającą na odbijaniu motywu z matryc tuszem, który nie wpływał negatywnie na skórę, w przeciwieństwie do substancji stosowanych w tradycyjnej technice. Obecnie, przy pomocy nowoczesnych technik badawczych, podejmuje się badania w zakresie identyfikacji techniki marmoryzacji, diagnostyki zniszczeń, opracowania metodyki ich konserwacji. |
===Wzór drzewa (korzeni)=== | ===Wzór drzewa (korzeni)=== | ||
(ang. tree calf, tree marbled skin, fr. Papier Racines, niem. Äste Marmor, Wurzelmarmor, Baummarmor, ) | (ang. tree calf, tree marbled skin, fr. Papier Racines, niem. Äste Marmor, Wurzelmarmor, Baummarmor, ) | ||
| − | Popularny a zarazem | + | Popularny, a zarazem skomplikowany wzór uzyskiwany metodą marmoryzacji okładek, będący wskaźnikiem najwyższych umiejętności. Polegał na silnym nawilżeniu okładek, co powodowało ich wyginanie do wewnątrz, a następnie nanoszeniu potażu (węglan potasu) i koperkwasu (siarczanu żelaza), które spływały do środka łuku tworząc na skórze zamierzony wzór. Najwcześniejszy przykład tego rodzaju zdobienia pochodzi z 1775 r. Według niektórych autorów początkiem techniki było przypadkowe wygięcie okładek po naniesieniu substancji barwiącej. Następnie technika była doskonalona, a oprawy tak zdobione uzyskiwały 50% wyższe ceny niż książki oblekane skórą niezdobioną. Techniką tą zdobiono także okładki półskórkowe, przy czym dobierano podobny kolor papieru obleczeniowego, tak że po marmoryzacji zacierała się granica pomiędzy materiałami. |
| − | + | ||
| − | + | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| − | |||
| − | |||
[[Papiery nakrapiane]] <br> | [[Papiery nakrapiane]] <br> | ||
| Linia 49: | Linia 41: | ||
File:12 Francois Mairet 1 pocz XIX.jpg|il. 11. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | File:12 Francois Mairet 1 pocz XIX.jpg|il. 11. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | ||
File:12 mairet2.jpg|il. 12. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | File:12 mairet2.jpg|il. 12. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | ||
| + | File:IMG 0521.JPG|Polska pocz. XIX w. | ||
| + | File:Korzeniowy.jpg|Wzór korzeniowy, Polska koniec XVIII w. | ||
File:12 mairet 3.gif|il. 13. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | File:12 mairet 3.gif|il. 13. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | ||
Plik:Marmoryzacja opraw 1.jpg | Wzór korzeniowy na oprawie z ok. 1800 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner | Plik:Marmoryzacja opraw 1.jpg | Wzór korzeniowy na oprawie z ok. 1800 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner | ||
| + | |||
</gallery> | </gallery> | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| + | # Goddijn P., van Leeuwen I., Schade door leermarmerverven. [w:] Restaurator, nr 23, 1993, s. 58 – 64. | ||
| + | # Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 292-293. | ||
| + | # Middleton B.C., A History of English Craft Bookbinding Technique, London 1978, s.135-136. | ||
| + | # Okrągła D., Skórzane oprawy marmurkowe. Wpływ technologii na stan zachowania. [w:] ochrona zbiorów, z. nr 06, Warszawa 2016, s. 3 – 39. | ||
| + | # Coating, w: Roberts M.T., Etherington D., Bookbinding and the Conservation of Books. A Dictionary of Descriptive Terminology, online: https://cool.culturalheritage.org/don/dt/dt3574.html (data dostępu 11.07.2018) | ||
| + | # Trybuła A., Skóry marmoryzowane – możliwość badań w zakresie identyfikacji techniki wykonania, promotor: dr D. Jutrzenka-Supryn, praca magisterska, maszynopis, ZKPiS UMK Toruń, 2017. | ||
| + | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
---- | ---- | ||
| − | Autor: '''M.P.B.''' | + | Autor: '''M.P.B., E.P.''' |
Aktualna wersja na dzień 11:45, 29 maj 2022
Marmoryzowane oprawy
(ang. marbled bindings, marbled leather; fr. reliures marbrées, cuir marbré; niem. marmorierte Einbände, Marmotierung wł. marmorizzato coperta, marmorizzato cuoio)
Termin marmoryzacja dotyczy wyłącznie opraw skórzanych, w odróżnieniu od marmurkowania, czyli zdobienia papierów, (zob. papiery marmurkowe, papiery nakrapiane. Marmoryzacja to jedna z technik zdobienia skórzanych obleczeń książek, sięga swoimi początkami wieku XVI i wywodzi się z Niemiec. Początkowo zdobiono skórę poprzez jej nakrapianie, później technika ewoluowała w kierunku tworzenia na skórze wyszukanego zdobnictwa. Na genezę marmoryzacji wskazuje się przypadek spowodowany rozlaniem na skórzanej oprawie substancji barwiącej. Inna z hipotez wskazuje na chęć zamaskowania wad skórzanego obleczenia. Technika ta była najbardziej popularna w XVIII w. Była także łączona z tłoczeniem złotem. W ostatniej ćwierci XVIII w. na popularności zyskało zdobienie opraw poprzez złocone tłoczenie filetą lub radełkiem z motywem prostego łańcuszka wyznaczającego ramy zwierciadła, które zdobiono marmoryzacją. W XIX w. popularność marmoryzacji nie słabła, a oprócz tradycyjnych zaczęto wprowadzać do barwienia nowo odkryte substancje, m.in. barwniki anilinowe. Można było także nabyć gotowe skóry barwione, bądź marmoryzowane. Schyłek popularności marmoryzacji przypada na początek XX wieku.
W XVIII w., okresie największej popularności tej techniki zaczęły powstawać podręczniki opisujące czynności introligatorskie, w tym marmoryzację skór. Oprócz wskazówek dotyczących uzyskiwana określonych wzorów, można w nich znaleźć także informacje dotyczące substancji barwiących. Substancje te dzielą się na barwniki organiczne i substancje reagujące z kolagenem lub garbnikami w skórze, w dawnych podręcznikach określane jako barwniki lub farby (z niem. Lederfarben) i bejce lub wytrawy (z niem. Beizen). Pierwsze z nich zamierzony kolor mają już przed naniesieniem na skórę, w drugim przypadku określony kolor uzyskuje się po naniesieniu na nią w wyniku reakcji chemicznych. W przepisach znaleźć można bardzo dużo substancji używanych do nadawania skórom określonej barwy, do najbardziej rozpowszechnionych należą:
- czerń - siarczan żelaza, czerń octowa,
- brąz - roztwór wodny potażu, wyciąg z zielonych łupin orzecha włoskiego,
- czerwień – wyciąg z brazyliny i w zależności od przepisu z ałunem, octem, roztworem cyny, kwaśnym piwem, wyciąg z drzewa kampeszowego z ałunem, wywar z koszenili i białych galasówek,
- żółcień – szafran w etanolu, kurkuma z octem winnym,
- błękit/zieleń – indygo z kwasem siarkowym, grynszpan z octem winnym.
Do najbardziej popularnych motywów zdobienia należało: nakrapianie, imitacja korzeni i drzewa, stemple, imitacja fal, wzory nieregularne. W podręcznikach znajdują się szczegółowe opisy w jaki sposób i przy pomocy jakich narzędzi uzyskać zamierzoną kompozycję barwną i motyw zdobniczy. Spośród narzędzi wymienia się najczęściej różnego rodzaju pędzle, zajęczą łapkę, kawałek sznurka, gąbkę, szmatki.
Technika marmoryzacji skór spowodowała szereg zniszczeń na skórzanych obleczeniach opraw: spękania w miejscach o ciemnym zabarwieniu, podnoszenie się łusek lica, ubytki. W 1880 r. wymyślono metodę polegającą na odbijaniu motywu z matryc tuszem, który nie wpływał negatywnie na skórę, w przeciwieństwie do substancji stosowanych w tradycyjnej technice. Obecnie, przy pomocy nowoczesnych technik badawczych, podejmuje się badania w zakresie identyfikacji techniki marmoryzacji, diagnostyki zniszczeń, opracowania metodyki ich konserwacji.
Wzór drzewa (korzeni)
(ang. tree calf, tree marbled skin, fr. Papier Racines, niem. Äste Marmor, Wurzelmarmor, Baummarmor, )
Popularny, a zarazem skomplikowany wzór uzyskiwany metodą marmoryzacji okładek, będący wskaźnikiem najwyższych umiejętności. Polegał na silnym nawilżeniu okładek, co powodowało ich wyginanie do wewnątrz, a następnie nanoszeniu potażu (węglan potasu) i koperkwasu (siarczanu żelaza), które spływały do środka łuku tworząc na skórze zamierzony wzór. Najwcześniejszy przykład tego rodzaju zdobienia pochodzi z 1775 r. Według niektórych autorów początkiem techniki było przypadkowe wygięcie okładek po naniesieniu substancji barwiącej. Następnie technika była doskonalona, a oprawy tak zdobione uzyskiwały 50% wyższe ceny niż książki oblekane skórą niezdobioną. Techniką tą zdobiono także okładki półskórkowe, przy czym dobierano podobny kolor papieru obleczeniowego, tak że po marmoryzacji zacierała się granica pomiędzy materiałami.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Papiery nakrapiane
Grafika
Marmoryzacja okładek. Rycina z: H. de Haas, De Boekbinder, Dordrecht, 1806, tabl. VI
il.1. Anglia, 1. poł. XVII w.
il.2. Anglia, 1 poł. XVII w.
il. 3. Samuel Mearne, Anglia 2 poł. XVII w.Obrazek 3
il. 4. Antoni Michał Padeloup, Francja, poł. XVIII w.
il. 5. Johannes Stofvoet, Holandia/Haga, 1 pol XVIII
il. 6. Johannes Stofvoet, Holandia/Haga, 1 pol XVIII
il. 7. Eliot i Chapman, Anglia, 2 poł. XVIII
il. 8. niezidentyfikowany introligator, Anglia, 2 poł. XVIII w.
il. 9. Europa Zachodnia?, Polska, pocz. XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
il. 10.John Whitaker, Anglia, pocz. XIX w.
il. 11. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w.
il. 12. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w.
Polska pocz. XIX w.
Wzór korzeniowy, Polska koniec XVIII w.
il. 13. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w.
Wzór korzeniowy na oprawie z ok. 1800 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Przypisy
- Goddijn P., van Leeuwen I., Schade door leermarmerverven. [w:] Restaurator, nr 23, 1993, s. 58 – 64.
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 292-293.
- Middleton B.C., A History of English Craft Bookbinding Technique, London 1978, s.135-136.
- Okrągła D., Skórzane oprawy marmurkowe. Wpływ technologii na stan zachowania. [w:] ochrona zbiorów, z. nr 06, Warszawa 2016, s. 3 – 39.
- Coating, w: Roberts M.T., Etherington D., Bookbinding and the Conservation of Books. A Dictionary of Descriptive Terminology, online: https://cool.culturalheritage.org/don/dt/dt3574.html (data dostępu 11.07.2018)
- Trybuła A., Skóry marmoryzowane – możliwość badań w zakresie identyfikacji techniki wykonania, promotor: dr D. Jutrzenka-Supryn, praca magisterska, maszynopis, ZKPiS UMK Toruń, 2017.
Autor: M.P.B., E.P.
