Ażurowa dekoracja: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 13:53, 2 cze 2021

Ażurowa dekoracja

(fr. décor ajouré)

Dekoracja składająca się z płaszczyzny bądź plastycznej struktury z otworami o ozdobnym kształcie, przez które prześwituje tło (płaszczyznowe lub przestrzenne). W przypadku złotniczych opraw oraz wszelkich metalowych elementów opraw a. d. polega na wycinaniu z blachy (srebrnej, miedzianej itp.) niektórych elementów kompozycji. W takiej postaci blachę montuje się na tle z tkaniny (aksamitnej, jedwabnej itp.), metalu bądź innego tworzywa, o kontrastującej fakturze i barwie. W najprostszej formie – płaska blacha z grawerowaną i ażurową dekoracją – technikę tę stosowano od wczesnego średniowiecza. Plastyczną i a. d. często zaś mają gotyckie okucia ksiąg luksusowych, powszechnie zaś spotykana jest na późnogotyckich, mosiężnych okuciach. W XVII-XVIII w. a. d. była jedną z najczęściej stosowanych na oprawach złotniczych z blachami płaskimi, repusowanymi itd., których bujne struktury osadzano na tle tkaniny, skóry, masy perłowej lub blachy o innej barwie. Szczególnie finezyjna i technicznie skomplikowana okazała się filigranowa d., której ażur tworzyły liczne srebrne druciki, poskręcane w formy ornamentalne. W XIX w. a. d. chętnie stosowano do pokaźnych, metalowych zapięć np. sztambuchów. W przypadku opraw skórzanych ażur należy do najstarszych, lecz nieczęstych, form dekoracji. Technikę wycinania zdobień w skórze lub pergaminie i osadzania jej na kontrastowym tle tkaniny znali już wczesnośredniowieczni introligatorzy koptyjscy. Do wyżyn artyzmu doprowadzono ją na oprawach z kręgu islamskiego. Od 2 poł. XV w. była stosowana we Włoszech, a od XVI w. także w innych krajach zaalpejskich, np. we Francji (oprawy z pracowni w Fontainebleau), Niemiec (grupa opraw erfurckich z kon. XVI w.) i Anglii (pocz. XVII w.). Od XVIII w. do dziś spotyka się dekoracje z malowaną lub graficzną kompozycją w świetle wyciętej skóry, tkaniny lub papieru pośrodku okładziny (np. kartonażowe oprawy).

Współczesne dekoracje ażurowe

We współczesnej sztuce introligatorskiej stosowane są różne modyfikacje techniczne. Jedną z nich sztancowanie lub wycinanie laserowego. Inną jest wycięcie otworów nie tylko w zewnętrznym materiale (metalu czy skórzanym obleczeniu), ale w całej okładce. W wyciętym otworze uwidaczniają się elementy umieszczone na wyklejce. W podobny sposób powstają oprawy wielowarstwowe, których wierzchnia warstwa ma wycięte otwory, przez które widać spodnią część dekoracji, także skórzaną lub z innego materiału. Jeszcze innym sposobem jest użycie na okładzinówkę plexi (szkła akrylowego). Otwór wycięty jest w obleczeniu, które jest naklejone na cienki karton, a brzegi są podwinięte. Tak przygotowane obleczenie jest sklejane z plexi, przez które uwidacznia się dekoracja. Aby widoczne były elementy znajdujące się na karcie ochronnej, otwór identyczny jak w obleczeniu musi być wykonany w wyklejce.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Filigranowa dekoracja

Grafika

• 

  Fragment oprawy koptyjskiej, IX-X w., z ażurową (wycinaną w skórze) i nacinaną dekoracją, Pierpont Morgan Library, Nowy Jork

• 

  Ażurowe okucie brązowe na oprawie gotyckiej, płn. Włochy?, pocz. XV w., BUMK - Toruń, fot. A. Wagner

• 

  Ażurowe okucie centralne na oprawie późnogotyckiej, Gdańsk, 2 poł. XV w., PAN BG, fot. A. Wagner

• 

  Ażurowe, srebrne i złocone okucia narożne na oprawie późnogotyckiej, ok. 1500, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. P. Kurek

• 

  Oprawa z ażurową dekoracją wyciętą w pergaminie na tle zielonej tkaniny, prawdopodobnie Erfurt, kon. XVI w., repr. wg: Voit 2020, nr kat. 43

• 

  Ażurowa dekoracja oprawy złotniczej, Niemcy, 2 ćw. XVII w., repr. wg: Heraldische Meisterwerke, 1882

• 

  Ażurowa dekoracja portugalskiej oprawy złotniczej, XVII w., Biblioteca Nazionale Braidense, Mediolan

• 

  Ażurowe okucie narożne na oprawie barokowej, Polska, XVII w., BWSD - Włocławek, fot. P. Kurek

• 

  Ażurowa dekoracja na prawdopodobnie krakowskiej oprawie w typie włoskim, kon. XV - 1 ćw. XVI w., BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl

• 

  Ażurowa dekoracja oprawy włoskiej z XVII w., Biblioteca Nazionale Braidense, Mediolan

• 

  Ażurowa dekoracja w skórze, opr. Stefan Janke, 1929

Przypisy

1. Steenbock 1965, nr kat. 34, 39, 98 i in.
2. von Arnim 1992, nr kat./tabl. 5, 95, 103 i in.
3. Coron, Lafèvre 1995, nr kat./il. 65, 71, 79 i in.
4. Laffitte, Le Bars 1999, nr kat./il. 73.
5. Jäger 2002, nr kat./il. 65.
6. Adler 2010; il. 8/29-8/41, 8/43, 8/47 i in.
7. Voit 2020, nr kat./il. 43.

Autor: A.W., E.P.