Wyklejenie grzbietu: Różnice pomiędzy wersjami
(→Funkcja) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | ==Wyklejenie grzbietu== | |
| − | == | + | ang. spine lining, strip, fr. claie, niem. Ansetzfalz, wł. aletta) |
Element przybyszowy kodeksu wprowadzony po uformowaniu grzbietu bloku książki, naklejony bezpośrednio na niego, wykonany często z makulatury pergaminowej lub papierowej, a także z tkaniny. | Element przybyszowy kodeksu wprowadzony po uformowaniu grzbietu bloku książki, naklejony bezpośrednio na niego, wykonany często z makulatury pergaminowej lub papierowej, a także z tkaniny. | ||
==Funkcja== | ==Funkcja== | ||
| Linia 31: | Linia 31: | ||
File:Thing.jpg|Obrazek 4 | File:Thing.jpg|Obrazek 4 | ||
File:Il. 12 langosia.JPG|il. 12.Stary druk, Graduał cystersów rudzkich z około 1780 r., w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. E. Langowska) | File:Il. 12 langosia.JPG|il. 12.Stary druk, Graduał cystersów rudzkich z około 1780 r., w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. E. Langowska) | ||
| + | File:Macwyklej.jpg|il. 13.Schematy wyklejenia grzbietu bloków stosowane w dawnym rzemiośle introligatorskim. (rys. Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002., s. 8) | ||
| Linia 36: | Linia 37: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | + | # Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002. | |
| − | #Aleksander Semkowicz. Introligatorstwo. Kraków 1948. | + | # Aleksander Semkowicz. Introligatorstwo. Kraków 1948. |
| − | #H. Szwejkowska. Książka drukowana XV - XVIII wieku. Zarys historyczny. Wrocław, Warszawa 1980. | + | # H. Szwejkowska. Książka drukowana XV - XVIII wieku. Zarys historyczny. Wrocław, Warszawa 1980. |
| − | #Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986. | + | # Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986. |
| − | #Ewa Chlebus, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84. | + | # Ewa Chlebus, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84. |
| − | #Zjawiński Z., Introligatorstwo, Warszawa 1966. | + | # Zjawiński Z., Introligatorstwo, Warszawa 1966. |
| − | #Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2017) | + | # Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2017) |
---- | ---- | ||
Autor: '''P.M.''' | Autor: '''P.M.''' | ||
Wersja z 19:06, 13 lut 2020
Spis treści
Wyklejenie grzbietu
ang. spine lining, strip, fr. claie, niem. Ansetzfalz, wł. aletta) Element przybyszowy kodeksu wprowadzony po uformowaniu grzbietu bloku książki, naklejony bezpośrednio na niego, wykonany często z makulatury pergaminowej lub papierowej, a także z tkaniny.
Funkcja
- Konstrukcyjna – stabilizacja grzbietu, wzmocnienie zawieszenia bloku w oprawie (w przypadku gdy wyklejenie jest przedłużone poza grzbiet;
- Ochronna – izolacja pergaminowych lub papierowych grzbietów składek od skórzanego obleczenia;
- Estetyczna – „wyrównanie” powierzchni międzyzwięźli.
Formy na przestrzeni historii
W oprawach późnogotyckich i późniejszych wyklejenie grzbietu było najczęściej w formie pergaminowych pasków przyklejanych w międzyzwięźlach. Paski te zazwyczaj nie wypełniały całych powierzchni pomiędzy zwięzami, dlatego nie wydaje się by miały odizolowywać grzbiety składek od obleczenia. Raczej stabilizowały blok i wzmacniały zawieszenie w oprawie (il.1). Zdarzało się jednak także, że wypełniały one całą powierzchnię międzyzwięźli, wówczas spełniały także funkcję ochronną. Paski te były zwykle dłuższe od szerokości grzbietu, a owe wychodzące poza grzbiet przedłużenia przyklejono do wewnętrznej strony okładzin (il. 2). Wyklejenie grzbietu na przestrzeni historii introligatorstwa przybierało bardzo różne formy. Już w średniowieczu ilość wariantów jest właściwie nie do opisania. Jedną z form odnotowaną przez badaczy jest, np. przecinanie przedłużeń pasków na pół, z czego jedną połowę przyklejano do wewnętrznej strony okładzin, drugą do zewnętrznej. Inną formą było wyklejenie każdego z międzyzwięźli dwoma warstwami pasków. Wówczas pierwszą warstwę pasków przyklejano do wewnętrznej strony okładzin, a drugą do zewnętrznej. Inną z odnotowanych form było wyklejenie grzbietu jednym kawałkiem pergaminu z wycięciami na zwięzy, a przedłużone fragmenty przyklejano do wewnętrznej strony okładzin (il.3, 4). Opisane wyżej formy wyklejenia grzbietu nie są oczywiście wyczerpane, jak wspomniano było ich dużo i odnotowano liczne modyfikacje. W okresie późniejszym paski pergaminowe zastępowano paskami z tkaniny (il. 5, 6), a także papierowymi (il. 7). W dziewiętnasto- i dwudziestowiecznym introligatorstwie najbardziej popularne było wyklejanie grzbietu bloku paskiem papieru (il.8), a także wykonywanie tzw. woreczka. Na grzbiet naklejano środkową część paska papieru, trzykrotnie szerszego od grzbietu bloku. Następnie załamywano wystające poza grzbiet fragmenty papieru, smarowano klejem i sklejano tutkę (woreczek) (il.9). W XX w. i obecnie najbardziej popularnym materiałem do wyklejania grzbietu jest merla (il.10). Dawniej podczas prac konserwatorskich-restauratorskich wyklejenie grzbietu było najczęściej odłączane od obiektu i zastępowane nowym/konserwatorskim rozwiązaniem. W takich przypadkach najczęściej stosowano tzw. woreczek konserwatorski (il.11). Obecnie, zgodnie z panującymi zasadami tzw. dobrej konserwacji, przywraca się te wszystkie elementy do obiektu (il. 3 i 4, il. 5 i 6, il. 7, il. 12)
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Zaklejanie grzbietu
Grafika
il. 1. 1. Stary druk z Biblioteki Elbląskiej im. C. Norwida; przed konserwacją (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 2. 2. Inkunabuł Quadregesimale, Johannes Gritsch, Norymberga, 7. Marca 1483 r. (Liber catenatus); w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. W. Ługowska)
il. 3. Stary druk „Missale Speciale…”, Thome Wolff, 1546 r., ze zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie; w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. A. Dymarek)
il. 4. Stary druk „Missale Speciale…”, Thome Wolff, 1546 r., ze zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie; w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. A. Dymarek)
il.5. Stary druk, Zielnik Neu Vollkommen Kräuter-Buch, Jacobi Theodori Tabernaemintani, 1664; w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. M. Dalke)
il. 6.Stary druk, Zielnik Neu Vollkommen Kräuter-Buch, Jacobi Theodori Tabernaemintani, 1664; w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. M. Dalke)
- Błąd przy generowaniu miniatury Plik z wymiarami większymi niż 12,5 MP
il. 7. Stary druk, Biblia Weimarska w przekładzie Marcina Lutra, Norymberga, 1662 r., ze zbiorów Kościoła Pokoju w Jaworze, w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. M. Niedźwiadek)
Obrazek 4
il. 9. 2 etapywykonywania tzw. woreczka konserwatorskiego.
il. 10. Wyklejenie grzbietu merlą
Obrazek 4
il. 12.Stary druk, Graduał cystersów rudzkich z około 1780 r., w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. E. Langowska)
il. 13.Schematy wyklejenia grzbietu bloków stosowane w dawnym rzemiośle introligatorskim. (rys. Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002., s. 8)
Przypisy
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002.
- Aleksander Semkowicz. Introligatorstwo. Kraków 1948.
- H. Szwejkowska. Książka drukowana XV - XVIII wieku. Zarys historyczny. Wrocław, Warszawa 1980.
- Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986.
- Ewa Chlebus, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84.
- Zjawiński Z., Introligatorstwo, Warszawa 1966.
- Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2017)
Autor: P.M.
