Reliefowe oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Oprawy reliefowe) |
|||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
Na uzyskanie trójwymiarowych, przestrzennych efektów okładki pozwalała technika zwana reliefową (relievo) lub „rzeźbieniem w tekturze”. Technika opracowana w latach 1846-1850 przez Fredericka Leake’a pierwotnie służyła do wykonywania skórzanych paneli przeznaczonych do dekoracji ścian (patent uzyskany w 1842 roku). Pierwsze oprawy w stylu nawiązującym do opraw średniowiecznych, zrealizowane do bogato ilustrowanych edycji Owena Jonsa zaprezentowano na Wielkiej Wystawie Londyńskiej w 1851 roku; zostały one nagrodzone medalem, a technika zyskała sobie wielką popularność. Wykorzystywano ją w wytwarzaniu opraw wydawniczych i galanterii papierniczej aż do pierwszych lat po I wojnie światowej, a dorywczo także i później. | Na uzyskanie trójwymiarowych, przestrzennych efektów okładki pozwalała technika zwana reliefową (relievo) lub „rzeźbieniem w tekturze”. Technika opracowana w latach 1846-1850 przez Fredericka Leake’a pierwotnie służyła do wykonywania skórzanych paneli przeznaczonych do dekoracji ścian (patent uzyskany w 1842 roku). Pierwsze oprawy w stylu nawiązującym do opraw średniowiecznych, zrealizowane do bogato ilustrowanych edycji Owena Jonsa zaprezentowano na Wielkiej Wystawie Londyńskiej w 1851 roku; zostały one nagrodzone medalem, a technika zyskała sobie wielką popularność. Wykorzystywano ją w wytwarzaniu opraw wydawniczych i galanterii papierniczej aż do pierwszych lat po I wojnie światowej, a dorywczo także i później. | ||
| − | ==Technika wykonania== | + | ===Technika wykonania=== |
Wykonanie reliefu polegało na wypukłym wytłaczaniu skóry lub płótna, naklejonych na cienką tekturkę. Do tłoczenia wykorzystywano matrycy z wklęsło grawerowanym rysunkiem. Pod wytłaczany użytek podkładano tekturową podkładkę. Po wytłoczeniu spodnie zagłębienie wypełniano masą gipsową zmieszaną z trocinami, miałem tekturowym itp. Po osłonięciu masy celofanem kilkakrotnie powtarzano tłoczenie, aż do zaschnięcia masy. | Wykonanie reliefu polegało na wypukłym wytłaczaniu skóry lub płótna, naklejonych na cienką tekturkę. Do tłoczenia wykorzystywano matrycy z wklęsło grawerowanym rysunkiem. Pod wytłaczany użytek podkładano tekturową podkładkę. Po wytłoczeniu spodnie zagłębienie wypełniano masą gipsową zmieszaną z trocinami, miałem tekturowym itp. Po osłonięciu masy celofanem kilkakrotnie powtarzano tłoczenie, aż do zaschnięcia masy. | ||
| Linia 12: | Linia 12: | ||
Wykorzystując metodę do wykonywania okładek książkowych, po dokonaniu tłoczenia, na spodnią stronę naklejano drugą warstwą tektury, zasłaniając i wyrównując okładkę. Oprawy, zwłaszcza w przypadku większych formatów, wykonywano techniką nakładaną. | Wykorzystując metodę do wykonywania okładek książkowych, po dokonaniu tłoczenia, na spodnią stronę naklejano drugą warstwą tektury, zasłaniając i wyrównując okładkę. Oprawy, zwłaszcza w przypadku większych formatów, wykonywano techniką nakładaną. | ||
| − | Wytłaczanie można dokonać także przy użyciu matrycy i odpowiadającej jej rysunkiem negatywowej patrycy, takie tłoczenie w technikach graficznych zwane jest suchym tłokiem (ang. embossed). Technika kosztowniejsza ze względu na konieczność sporządzania dodatkowej patrycy. | + | Wytłaczanie można dokonać także przy użyciu matrycy i odpowiadającej jej rysunkiem negatywowej patrycy, takie tłoczenie w technikach graficznych zwane jest suchym tłokiem (ang. embossed). Technika kosztowniejsza ze względu na konieczność sporządzania dodatkowej patrycy. |
| − | ==Polskie oprawy reliefowe== | + | ===Polskie oprawy reliefowe=== |
Na ziemiach polskich oprawy reliefowe, zwane tu tłoczonymi plakatami, pojawiły się w latach 70. XIX w. W Warszawie pionierami na tym polu były zakłady przy drukarniach S. Orgelbranda oraz J. Ungra, introligatornie A. Kantora, J. Pugeta, J. Gelbarda. Także w l. 70. XIX w. technikę tę uprawiał lwowski introligator L. Wierzbicki, a od niego przejęli ją R. Jahoda oraz K. Wójcik. W latach 90. XIX i na początku wieku XX wytłaczaniem reliefów zajmowało się wiele introligatorni wykonujących oprawy wydawnicze oraz albumy na fotografie. | Na ziemiach polskich oprawy reliefowe, zwane tu tłoczonymi plakatami, pojawiły się w latach 70. XIX w. W Warszawie pionierami na tym polu były zakłady przy drukarniach S. Orgelbranda oraz J. Ungra, introligatornie A. Kantora, J. Pugeta, J. Gelbarda. Także w l. 70. XIX w. technikę tę uprawiał lwowski introligator L. Wierzbicki, a od niego przejęli ją R. Jahoda oraz K. Wójcik. W latach 90. XIX i na początku wieku XX wytłaczaniem reliefów zajmowało się wiele introligatorni wykonujących oprawy wydawnicze oraz albumy na fotografie. | ||
| + | |||
| + | ==Półrelief== | ||
| + | (niem. Basrelief) | ||
| + | |||
| + | Innym sposobem uzyskania efektu przestrzenności jest wklejenie pod obleczenie obiektu, który uwypukli się na okładce. Odpowiednie kształty są najczęściej wycięte w tekturze, ale także stosowane są obiekty pochodzenia naturalnego (np. liście) lub uformowały w odpowiedni kształt drut. Po naklejeniu obiektu na okładzinówkę i obleczeniu okładka jest prasowana z elastyczną gąbką lub gumą pod silnym naciskiem przez długi czas. Technika wynaleziona przez Otto Gurbata jest stosowana we współczesnych oprawach artystycznych dla różnego typu opraw: skórzanych, pergaminowych, płóciennych a nawet oblekanych papierem. | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
Wersja z 07:34, 29 paź 2019
Spis treści
Oprawy reliefowe
(ang. relievo, niem. Lederplastik, profiliert)
Jednym z nowatorskich nurtów w introligatorstwie XIX wiecznym była przestrzenność, rzeźbiarskość opraw. Obok opraw jednostkowych, wykonywanych techniką snycerską w drewnie (zob. płaskorzeźbione oprawy), poszukiwano rozwiązań do zastosowania seryjnego, maszynowego. Na uzyskanie trójwymiarowych, przestrzennych efektów okładki pozwalała technika zwana reliefową (relievo) lub „rzeźbieniem w tekturze”. Technika opracowana w latach 1846-1850 przez Fredericka Leake’a pierwotnie służyła do wykonywania skórzanych paneli przeznaczonych do dekoracji ścian (patent uzyskany w 1842 roku). Pierwsze oprawy w stylu nawiązującym do opraw średniowiecznych, zrealizowane do bogato ilustrowanych edycji Owena Jonsa zaprezentowano na Wielkiej Wystawie Londyńskiej w 1851 roku; zostały one nagrodzone medalem, a technika zyskała sobie wielką popularność. Wykorzystywano ją w wytwarzaniu opraw wydawniczych i galanterii papierniczej aż do pierwszych lat po I wojnie światowej, a dorywczo także i później.
Technika wykonania
Wykonanie reliefu polegało na wypukłym wytłaczaniu skóry lub płótna, naklejonych na cienką tekturkę. Do tłoczenia wykorzystywano matrycy z wklęsło grawerowanym rysunkiem. Pod wytłaczany użytek podkładano tekturową podkładkę. Po wytłoczeniu spodnie zagłębienie wypełniano masą gipsową zmieszaną z trocinami, miałem tekturowym itp. Po osłonięciu masy celofanem kilkakrotnie powtarzano tłoczenie, aż do zaschnięcia masy.
Do tłoczenia wykorzystywano miękkich tektur, a skórę przed wytłaczaniem wilżono. Niekiedy wykonywano okładki z twardych tektur, wówczas niezbędna była metalowa partyca. Inna metoda przewidywała wykonanie wcześniej odrębnych odcisków z masy gipsowej, te wklejano pomiędzy tekturę i skórę i całość ponownie wytłaczano. Tym sposobem przygotowywano szczególnie wypukłe (wysokie) elementy dekoracji.
Wykorzystując metodę do wykonywania okładek książkowych, po dokonaniu tłoczenia, na spodnią stronę naklejano drugą warstwą tektury, zasłaniając i wyrównując okładkę. Oprawy, zwłaszcza w przypadku większych formatów, wykonywano techniką nakładaną.
Wytłaczanie można dokonać także przy użyciu matrycy i odpowiadającej jej rysunkiem negatywowej patrycy, takie tłoczenie w technikach graficznych zwane jest suchym tłokiem (ang. embossed). Technika kosztowniejsza ze względu na konieczność sporządzania dodatkowej patrycy.
Polskie oprawy reliefowe
Na ziemiach polskich oprawy reliefowe, zwane tu tłoczonymi plakatami, pojawiły się w latach 70. XIX w. W Warszawie pionierami na tym polu były zakłady przy drukarniach S. Orgelbranda oraz J. Ungra, introligatornie A. Kantora, J. Pugeta, J. Gelbarda. Także w l. 70. XIX w. technikę tę uprawiał lwowski introligator L. Wierzbicki, a od niego przejęli ją R. Jahoda oraz K. Wójcik. W latach 90. XIX i na początku wieku XX wytłaczaniem reliefów zajmowało się wiele introligatorni wykonujących oprawy wydawnicze oraz albumy na fotografie.
Półrelief
(niem. Basrelief)
Innym sposobem uzyskania efektu przestrzenności jest wklejenie pod obleczenie obiektu, który uwypukli się na okładce. Odpowiednie kształty są najczęściej wycięte w tekturze, ale także stosowane są obiekty pochodzenia naturalnego (np. liście) lub uformowały w odpowiedni kształt drut. Po naklejeniu obiektu na okładzinówkę i obleczeniu okładka jest prasowana z elastyczną gąbką lub gumą pod silnym naciskiem przez długi czas. Technika wynaleziona przez Otto Gurbata jest stosowana we współczesnych oprawach artystycznych dla różnego typu opraw: skórzanych, pergaminowych, płóciennych a nawet oblekanych papierem.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Relief
Modelowane oprawy
Grafika
Oprawa L. Wierzbickiego, 1878.
Oprawa J. Gelbarda, po 1900
Oprawa A. Kantora, 1872, detal.
Przypisy
- Papier-mâché & „Relievo” Bindings, [w:] The Library Incubator as Project, http://www.libraryasincubatorproject.org/?p=9177
- Z. Zjawiński, Introligatorstwo, Warszawa 1966, s.132.
- E. Pokorzyńska, Nowatorstwo w introligatorstwie w XIX wieku, w: Książka i technologie, pod red. D. Kuźminy i M. Ochmańskiego, Warszawa 2016, s. 79.
- J. Dobrzycki, Introligatorstwo krakowskie ostatnich lat pięćdziesięciu, Kraków 1926, s. 7-8.
Autor: E.P.
