Zapięcia haczykowe: Różnice pomiędzy wersjami
(→Zobacz też) |
|||
(Nie pokazano 19 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
− | == | + | ==Zapięcia haczykowe== |
− | (niem. Einhakverschluss) | + | (ang. hook-clasp fastenings; niem. Einhakverschluss) |
− | + | ||
− | + | Zapięcia te składają się z różnych form metalowych zaczepów mocowanych do powierzchni przedniej okładziny i zapinki w formie haczyka mocowanego skórzanym paskiem do tylnej okładziny (fot. 1), bądź połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny (fot. 2). Elementy zapięć wycina się w blasze pilnikiem, bądź wykonuje się (rzadziej) gotowy odlew. Zapięcia haczykowe zaczęły się rozpowszechniać wraz ze wzrostem produkcji kodeksów, tj. od 2. poł. XV wieku. Stanowią dominujący typ zapięć w XV i XVI w. Wyróżnia się w tym typie zapięć kilka podstawowych wersji zaczepów i zapinek. | |
− | + | ===Wersje zaczepów === | |
− | + | * zaczep okienkowy (ang. slotted catchplate/catch plate; niem. Fenster-Lager) - składa się z metalowego zaczepu z wyciętym otworem "okienkiem". Okienko może być wycięte na zagięciu zaczepu (il. 3, 1-44), na powierzchni okładzinowej zaczepu (il.3,1-46, 1-47), na powierzchni krawędziowej zaczepu (il. 3, 1-48). Specyficznym rozwiązaniem jest okno wygięte do środka (il. 3, 1-45). | |
− | + | * zaczep rynnowy (szponowy, pazurkowy; ang. catch plate with shovel; niem. Rinnen-Lager)- składa się z metalowego zaczepu z końcówką wygiętą do góry w formę otwartego kanału/rowka/rynny, o który zaczepia się haczykową zapinkę. Zaczep może być zamontowany na krawędzi okładziny lub wystawać poza nią. Zaczepy rynnowe mogą przybierać różne formy: płytka rynna (il. 4, 1-58), rynna podwójna (il. 4, 1-59), głęboka rynna z bocznym zamknięciem zapobiegającym zsuwaniu się haka (popularny w Wiedniu w 2. poł. XV w.)(il. 4, 1-60), rynna z bocznymi blaszkami zapobiegającymi się zsunięciu haka (il. 4, 1-61), głęboka rynna kątowo wygięta (popularny w klasztorach Austrii i Szwajcarii w XV w.)(il. 4, 1-62). | |
− | + | * zaczep rulonikowy (ang. catch plate with roll; niem. Wulst - Lager)- składa się z metalowego zaczepu z końcówką wygiętą w formę rolki, o którą zaczepia się haczykowa zapinka. Zaczepy rulonikowe mogą przybierać różne formy: rolka – najpopularniejszy typ (popularny w południowej Francji w XV w.)(il. 5, 1-55), rolka z rdzeniem stalowym (popularna w Niemczech w XV w.)(il. 5, 1-56), rolka z rdzeniem stalowym i listwą krawędziową (il. 5, 1-57). | |
− | + | * zaczep sztyftowy (ang. pin/bar catch plate; niem. Stift - Lager) - składa się z metalowego zaczepu, którego końcówka została wycięta w kształt litery "U", a następnie dwie końcówki końcówki zostały zawinięte wokół metalowego sztyftu. Zaczepy te mogą być montowane na powierzchni przedniej okładziny na dwa sposoby: sztyftem na dół (il. 6) lub do góry (il. 7). | |
− | + | ===Wersje zapinek haczykowych=== | |
− | + | Zapinki generalnie składają się z matalowej blaszki wygiętej odpowiednio do kształtu zaczepu. Pod względem formy wyróżnia się dwa typy zapinek haczykowych: płaska blaszka z haczykiem (il. 8, 1-64) i popularne w renesansie zapinki haczykowe skręcone spiralnie (il. 8, 1-65). | |
− | + | ====Zapinki haczykowe paskowe==== | |
− | + | Zapinki haczykowe paskowe (ang. hooked clasps) ponadto zawierają element łączący ją ze skórzanym paskiem mocowanym do tylnej okładziny, tzw. przytulinę, języczek (ang. back plate; niem. Unterblech). Wyróżnia się cztery podstawowe typy przytulin: | |
− | + | * mała blaszka mocowana na pojedynczy nit (il. 9) | |
− | + | * duża blaszka mocowana na kilka nitów (najbardziej popularna)(il. 10) | |
− | + | * duża blaszka zlutowana z zapinką (il. 11) | |
− | + | * zapinka podwójna (il. 12) | |
− | + | ====Zapinki haczykowe metalowe==== | |
− | + | Zapinka haczykowa w pełni metalowa (ang. all-metal/hinged clasp) zakończona jest pojedynczym lub podwójnym wałkiem zawiasowym (il. 13) | |
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | === | + | |
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
− | + | [[Indeks alfabetyczny]] <br> | |
− | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | + | [[Zamknięcia kodeksów]] <br> |
+ | [[Zapięcia kodeksów]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
− | File: | + | File:Adler hak1 s.2.jpg|il. 1. Zapięcie paskowe haczykowe sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2) |
− | + | File:Adler hak2 s2.jpg|il. 2. Zapięcie metalowe haczykowe sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2) | |
+ | File:Adler hak ok s21.jpg|il. 3. Zaczepy okienkowe. (rys. Adler G., 2010, s.21) | ||
+ | File:Adler hakryn s24.jpg|il. 4. Zaczepy rynnowe. (rys. Adler G., 2010, s.24). | ||
+ | File:Adle hakrol s23.jpg|il. 5. Zaczepy rulonikowe. (rys. Adler G., 2010, s.23) | ||
+ | File:Adler hakszt1 s22.jpg|il. 6. Zaczep sztyftowy odwrócony w dół. (rys. Adler G., 2010, s.22) | ||
+ | File:Adler hakszt2 s23.jpg|il. 7. Zaczep sztyftowy odwrócony w górę. (rys. Adler G., 2010, s.23) | ||
+ | File:Adler haki s25.jpg|il. 8. Formy zapinek haczykowych. (rys. Adler G., 2010, s.25) | ||
+ | File:Nasada2.jpg|il. 9. Przykład przytuliny (rys. Diirfeld E.B., 1993, s. 429.) | ||
+ | File:Nasada3.jpg|il. 10. Przykład przytuliny (rys. Diirfeld E.B., 1993, s. 429.) | ||
+ | File:Nasada1.jpg|il. 11. Przykład przytuliny (rys. Diirfeld E.B., 1993, s. 429.) | ||
+ | File:Nasada4.jpg|il. 12. Przykład przytuliny (rys. Diirfeld E.B., 1993, s. 429.) | ||
+ | File:Adler zapmetal s26.jpg|il. 13. Zapinka haczykowa metalowa (rys. Adler G., 2010, s. 26) | ||
</gallery> | </gallery> | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
− | # | + | # Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 21-27. |
− | # | + | # Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 22, 53-56. |
− | # Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. | + | # Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 427, 429. |
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
---- | ---- | ||
− | Autor: ''' | + | Autor: '''M.P.B.''' |
Aktualna wersja na dzień 21:15, 14 maj 2022
Spis treści
Zapięcia haczykowe
(ang. hook-clasp fastenings; niem. Einhakverschluss)
Zapięcia te składają się z różnych form metalowych zaczepów mocowanych do powierzchni przedniej okładziny i zapinki w formie haczyka mocowanego skórzanym paskiem do tylnej okładziny (fot. 1), bądź połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny (fot. 2). Elementy zapięć wycina się w blasze pilnikiem, bądź wykonuje się (rzadziej) gotowy odlew. Zapięcia haczykowe zaczęły się rozpowszechniać wraz ze wzrostem produkcji kodeksów, tj. od 2. poł. XV wieku. Stanowią dominujący typ zapięć w XV i XVI w. Wyróżnia się w tym typie zapięć kilka podstawowych wersji zaczepów i zapinek.
Wersje zaczepów
- zaczep okienkowy (ang. slotted catchplate/catch plate; niem. Fenster-Lager) - składa się z metalowego zaczepu z wyciętym otworem "okienkiem". Okienko może być wycięte na zagięciu zaczepu (il. 3, 1-44), na powierzchni okładzinowej zaczepu (il.3,1-46, 1-47), na powierzchni krawędziowej zaczepu (il. 3, 1-48). Specyficznym rozwiązaniem jest okno wygięte do środka (il. 3, 1-45).
- zaczep rynnowy (szponowy, pazurkowy; ang. catch plate with shovel; niem. Rinnen-Lager)- składa się z metalowego zaczepu z końcówką wygiętą do góry w formę otwartego kanału/rowka/rynny, o który zaczepia się haczykową zapinkę. Zaczep może być zamontowany na krawędzi okładziny lub wystawać poza nią. Zaczepy rynnowe mogą przybierać różne formy: płytka rynna (il. 4, 1-58), rynna podwójna (il. 4, 1-59), głęboka rynna z bocznym zamknięciem zapobiegającym zsuwaniu się haka (popularny w Wiedniu w 2. poł. XV w.)(il. 4, 1-60), rynna z bocznymi blaszkami zapobiegającymi się zsunięciu haka (il. 4, 1-61), głęboka rynna kątowo wygięta (popularny w klasztorach Austrii i Szwajcarii w XV w.)(il. 4, 1-62).
- zaczep rulonikowy (ang. catch plate with roll; niem. Wulst - Lager)- składa się z metalowego zaczepu z końcówką wygiętą w formę rolki, o którą zaczepia się haczykowa zapinka. Zaczepy rulonikowe mogą przybierać różne formy: rolka – najpopularniejszy typ (popularny w południowej Francji w XV w.)(il. 5, 1-55), rolka z rdzeniem stalowym (popularna w Niemczech w XV w.)(il. 5, 1-56), rolka z rdzeniem stalowym i listwą krawędziową (il. 5, 1-57).
- zaczep sztyftowy (ang. pin/bar catch plate; niem. Stift - Lager) - składa się z metalowego zaczepu, którego końcówka została wycięta w kształt litery "U", a następnie dwie końcówki końcówki zostały zawinięte wokół metalowego sztyftu. Zaczepy te mogą być montowane na powierzchni przedniej okładziny na dwa sposoby: sztyftem na dół (il. 6) lub do góry (il. 7).
Wersje zapinek haczykowych
Zapinki generalnie składają się z matalowej blaszki wygiętej odpowiednio do kształtu zaczepu. Pod względem formy wyróżnia się dwa typy zapinek haczykowych: płaska blaszka z haczykiem (il. 8, 1-64) i popularne w renesansie zapinki haczykowe skręcone spiralnie (il. 8, 1-65).
Zapinki haczykowe paskowe
Zapinki haczykowe paskowe (ang. hooked clasps) ponadto zawierają element łączący ją ze skórzanym paskiem mocowanym do tylnej okładziny, tzw. przytulinę, języczek (ang. back plate; niem. Unterblech). Wyróżnia się cztery podstawowe typy przytulin:
- mała blaszka mocowana na pojedynczy nit (il. 9)
- duża blaszka mocowana na kilka nitów (najbardziej popularna)(il. 10)
- duża blaszka zlutowana z zapinką (il. 11)
- zapinka podwójna (il. 12)
Zapinki haczykowe metalowe
Zapinka haczykowa w pełni metalowa (ang. all-metal/hinged clasp) zakończona jest pojedynczym lub podwójnym wałkiem zawiasowym (il. 13)
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Zamknięcia kodeksów
Zapięcia kodeksów
Grafika
Przypisy
- Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 21-27.
- Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 22, 53-56.
- Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 427, 429.
Autor: M.P.B.