Scezura: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 11:44, 8 maj 2022

Scezura

(scyzura, falc wyklejkowy, skrzydełko wyklejki, zszywka) (fr. garde, niem. Ansetzfalz, Ansetzfügel)

Element stosowany w tzw. oprawach rzemieślniczych. Dodatkowy pasek pergaminu, papieru, płótna, dołożony pod arkusz wyklejkowy, zagięty (sfalcowany) i założony za karty przybyszowe lub pierwszą i ostatnią składkę (il. 1). Niekiedy owo zagięcie (falc) dokleja się do pierwszej i ostatniej właściwej karty bloku książki.

Funkcja

• Konstrukcyjna - wzmocnienie zawieszenia bloku w oprawie;
• Ochronna - chroni grzbiety kart przybyszowych wyklejkowo-ochronnych przed przedarciem w wyniku naprężeń;
• Estetyczna - zasłonięcie konstrukcji książki (zawieszenia) widocznej w wewnętrznym przegubie.

Historia

Można przyjąć, że scezura jest modyfikacją najprostszej karty przybyszowej wyklejkowo-ochronnej, tj. złożonego na pół arkusza, gdzie jedna połowa stanowi właściwą wyklejkę, a druga – kartę ochronną. W takiej formie pojawia się już w XVI-wiecznych książkach. Scezury najprawdopodobniej wykształciły się niezależnie od siebie w różnych warsztatach introligatorskich. Ten drobny wynalazek spowodował znaczną poprawę stanu zachowania wyklejek i pozostałych przybyszowych. Przy otwieraniu nie powstawały w arkuszu tak duże naprężenia, przejmowała je scezura, a ponadto chroniła ona dodatkowo grzbiet arkusza. Konstrukcja tych wyklejek jest zdecydowanie lepsza od tych nie posiadających scezury. Na scezury stosowano często ówczesną makulaturę (zob. makulatura w oprawach książek), dlatego też często na tych skrawkach pergaminu, czy papieru znajdują się prawdziwe skarby kultury (il. 2). Z biegiem czasu, papierową scezurę zastąpiono płócienną, co dodatkowo poprawiło stan zachowania wyklejek, a także wytrzymałość zawieszenia. Niestety upowszechniły się one dopiero w XIX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Zszywki
Wyklejka
Elementy przybyszowe
Makulatura w oprawach

Grafika

• 

  Scezura, schemat, rys. K. Komsta-Sławińska

• 

  Scezura w rękopisie z XV, fot. G. Sławinowska

Przypisy

1. Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, London & New York 2017,s.118, 146-147, 178-179.
2. Pearson D., English bookbinding styles, 1450-1800: a handbook, London, New Castle 2005, s. 31.

Autor: M.P.B.