Orzeł: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
(→Grafika) |
||
| (Nie pokazano 22 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | (ang. eagle) | + | ==Orzeł== |
| + | (ang. eagle, niem. Adler, fr. aigle) | ||
| + | |||
| + | Jeden z najpopularniejszych motywów w zdobnictwie opraw średniowiecznych. Wizerunki dwugłowego o. na okrągłych lub czworobocznych tłokach należały do częstych dekoracji opraw bizantyńskich. Na romańskich oprawach XII-XIII w. ukazywany głównie jako atrybut św. Jana Ewangelisty (z aureolą wokół głowy), jedno lub dwugłowy motyw zoomorficzny o różnorakiej symbolice (przeważnie ujęty z boku, z rozłożonymi skrzydłami) oraz motyw heraldyczny (ujęty frontalnie z symetrycznie rozpostartymi skrzydłami). Rozpowszechniony na oprawach gotyckich XV-pocz. XVI w. jako samodzielny motyw na tłokach o najczęściej romboidalnym i okrągłym kształcie. Zazwyczaj podlegał stylizacji heraldycznej: ukazywany frontalne z głową w profilu, z otwartym dziobem i regularnie ukształtowanymi skrzydłami o długich lotkach ułożonych pionowo lub/i ukośnie; w kręgu niemieckim często jako tzw. Doppeladler (orzeł z podwójną głową) nierzadko pod koroną zamkniętą. Jako godło państwowe częsty na oprawach krakowskich 4 ćw. XV – pocz. XVI w. W introligatorstwie renesansowym jego popularność zmalała, odtąd też prezentowany najczęściej jako godło herbowe. W tej funkcji na oprawach włoskich (kon. XVI-XVII) w. oraz francuskich (XVIII w.) wkomponowywany w obręb dekoracji ornamentalnej na okładzinach i grzbiecie. Motyw napoleońskiego o. cesarskiego był typowy dla francuskich opraw empirowych. W historyzującej konwencji przedstawieniowej ukazywany w herbach Królestwa Polskiego lub Rzeczypospolitej Obojga Narodów na wielu oprawach i okładkach wydawniczych książek polskich czasów zaborów (np. oprawy wydawnicze albumu Królowie Polscy Lessera z 1860 r. wykonane w warszawskim warsztacie Adolfa Kantora) oraz oprawach artystycznych (np. z paryskiej pracowni Wincentego Kisiela). Liczne nowatorskie projekty tłoków z herbowym O. Polskim, podlegającym stylistyce art déco lub oficjalnemu wzorcowi godła państwowego, powstały w okresie międzywojennym. Najczęściej w funkcji godła państwowego pojawia się we współczesnej w galanterii introligatorskiej. | ||
| − | |||
| − | |||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
[[Indeks alfabetyczny]] <br> | [[Indeks alfabetyczny]] <br> | ||
| − | |||
[[Zoomorficzne motywy]] <br> | [[Zoomorficzne motywy]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | Plik:Orzeł | + | Kogut 1.jpg | Motywy orła heraldycznego naprzemienne z motywami koguta wkomponowane w wić roślinną na oprawie nacinanej, Śląsk?, Łużyce?, 1 poł. XIv w., BUMK Toruń, fot. T. Kurek |
| − | Plik:Orzeł | + | Plik:Orzeł, długłowy orzeł cesarski na oprawie bizantyńskiej, wg Federici, Houlis 1988, s. 117.jpg | Dwugłowy orzeł cesarski na oprawie bizantyńskiej, wg Federici, Houlis 1988 |
| − | Plik:Orzeł | + | Plik:Orzeł, dwugłowe orły na tłokach opr. bizantyńskich, wg Federici, Houlis 1988 s. 42.jpg | Przykłady tłoków z dwugłowymi orłami cesarskimi na oprawach bizantyńskich, wg Federici, Houlis 1988 |
| − | Plik:Orzeł | + | Plik:Orzeł 1.jpg | Tłok z orłem heraldycznym w czterolistnym medalionie maswerkowym na oprawie gotyckiej, Kolonia, XIV w., Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. A. Wagner |
| − | Plik:Orzeł | + | |
| − | Plik:Orzeł, | + | Plik:Orzeł, Motyw Orła w herbie jak element dekoracji grzbietu oprawy krakowskiej, lata 60.70 XV w., BJ,.jpg | Wycisk tłoka z orłem w herbie jako element dekoracji grzbietu oprawy krakowskiej, lata 60.70 XV w., BJ Kraków, fot. A. Wagner |
| − | Plik:Orzeł 4.jpg | + | |
| − | Plik:Orzeł 8.jpg | + | Plik:Orzeł 6.jpg | Wycisk tłoka z orłem w herbie na oprawie wrocławskiej z 2 poł. XV w., Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, fot. A. Wagner |
| − | Plik:Orzeł 1, ok. 1520b.jpg | + | |
| − | Plik:Orzeł 2b.jpg | + | |
| − | Plik:Orzeł 3b.jpg | + | Plik:Orzeł, opr. wrocławska lub praska, między 1483 a 1516, wg Voit 2020, nr kat. 10.jpg | Motywy orła heraldycznego na oprawie wrocławskiej lub praskiej, między 1483 a 1516, wg Voit 2020 |
| − | Plik:Orzeł 9.jpg | + | Plik:Orzeł 3.jpg | Wycisk tłoka z ołem heraldycznym, 2 poł. XV w. |
| − | Plik:Orzeł 10.jpg | + | Plik:Orzeł 4.jpg | Wycisk tłoka z dwugłowym orłem heraldycznym, 2 poł. XV w. |
| + | |||
| + | Plik:Orzeł 8.jpg | Dekoracja oprawy gotyckiej ze zwielokrotnionych motywów dwugłowego orła heraldycznego, 2 poł. XV w. | ||
| + | Plik:Orzeł 5.jpg | Wycisk tłoka z motywem orła, 2 poł. XV w. | ||
| + | Plik:Orzeł, opr. 2 poł. XV w..jpg | Wycisk tłoka z motywem orła heraldycznego, 2 poł. XV w. | ||
| + | Plik:Orzeł 1, ok. 1520b.jpg | Wycisk tłoka z motywem orła heraldycznego, Kraków, ok. 1520 r. | ||
| + | Plik:Orzeł 2.jpg | Wyciski prostokątnego tłoka z charakterystycznym motywem orła, Kraków, 4 ćw. XV w. | ||
| + | Plik:Orzeł, Jan Biały, Piekarski 1927, il. 5.jpg | Orzeł jako godło Królestwa Polskiego w medalionie na oprawie Jana Białego, 1 poł. XVI w., wg: Piekarski 1927 | ||
| + | Plik:Orzeł 2b.jpg | Motyw orła heraldycznego na oprawie włoskiej, XVI w. | ||
| + | Plik:Orzeł 3b.jpg | Motyw orła pruskiego na oprawie z kon. XVIII w. | ||
| + | Plik:Orzeł, Przykłady motywu cesarskiego orła napoleońskiego na oprawach francuskich z XIX w., wg Devaux 1977.jpg | Przykłady motywu cesarskiego orła napoleońskiego na oprawach francuskich z XIX w., wg Devaux 1977 | ||
| + | Plik:Orzeł 9.jpg | Motyw orła napoleońskiego na oprawie Almanachu Cesarstwa Francji z 1809 r. | ||
| + | Plik:Orzeł napoleoński.jpg | Herb z orłem napoleońskim na oprawie francuskiej z XIX w. | ||
| + | Plik:Orzeł 10.jpg | Orzeł Królestwa Polskiego na oprawie Wincentego Kisiela, lata 40. XIX w. | ||
| + | Plik:Orzeł, Kronika Zamku Król. na Wawelu, oprawa Roberta Jahody, LKraków, 1929, Silva Reum, V, 1930, tabl. nie num..jpg | Motywy Orła Polskiego na oprawie Kroniki Zamku Królewskiego na Wawelu, Robert Jahoda, Kraków, 1929, wg "Silva Rerum", V, 1930, tabl. nie num. | ||
| + | Plik:Orzeł, Okucia z odlewanymi motywami Orła polskiego na oprawie Księgi pamiątkowej GNŻoł., Jan Recmanik, 1930, fot. wg Pokorzyńska 2014.jpg | Okucia z plastycznymi motywami Orła polskiego na oprawie Księgi pamiątkowej Grobu Nieznanego Żołnierza, Jan Recmanik, 1930, fot. wg: Pokorzyńska 2014 | ||
| + | File:JahodaPolskaSztukaWeb.jpg|Orzeł na oprawie art déco, Robert Jahoda wg proj. Franciszka Seiferta | ||
| + | Plik:Orzeł, Orzeł polski w stylizacji art deco na krakowskiej oprawie wydawniczej z 1935 r., fot. wg Łysiak 2004, t. 1.jpg | Orzeł polski w stylizacji art déco na krakowskiej oprawie wydawniczej z 1935 r., fot. wg Łysiak 2004, t. 1 | ||
| + | |||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 30: | Linia 48: | ||
# Chmiel 1917, s. 12-13; | # Chmiel 1917, s. 12-13; | ||
# Lewicka-Kamińska 1956, tabl. 8/il. 2, 10/il. 28, 15/il. 1,7 i in; | # Lewicka-Kamińska 1956, tabl. 8/il. 2, 10/il. 28, 15/il. 1,7 i in; | ||
| + | # Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXXV, XLV-XLVIII, 28 i in.; | ||
# Krynicka 1967, tabl. I-VII; | # Krynicka 1967, tabl. I-VII; | ||
| + | # Ziesche, Becker 1977, s. 21-22; | ||
| + | # Schwenke, Schunke 1979, tabl. 1-20; | ||
# Krynicka 1980, il. 7a-c, 8-10, 11a i in.; | # Krynicka 1980, il. 7a-c, 8-10, 11a i in.; | ||
# Carvin 1988, nr kat./il. A.110, C.81, M.915; | # Carvin 1988, nr kat./il. A.110, C.81, M.915; | ||
# Federici, Houlis 1988, s. 42-44; | # Federici, Houlis 1988, s. 42-44; | ||
# Devauchelle 1995, s. 170-171; | # Devauchelle 1995, s. 170-171; | ||
| − | # Tondel 2007, il. na s. 158-159, tabl. XXXII | + | # Tondel 2007, il. na s. 158-159, tabl. XXXII; |
| − | # Czyżak 2016, il. 256-258 | + | # Czyżak 2016, il. 256-258; |
| + | # Pokorzyńska 2021 II, tabl. I/2, VI/2, il. 79-82 i in. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 06:11, 6 maj 2022
Spis treści
Orzeł
(ang. eagle, niem. Adler, fr. aigle)
Jeden z najpopularniejszych motywów w zdobnictwie opraw średniowiecznych. Wizerunki dwugłowego o. na okrągłych lub czworobocznych tłokach należały do częstych dekoracji opraw bizantyńskich. Na romańskich oprawach XII-XIII w. ukazywany głównie jako atrybut św. Jana Ewangelisty (z aureolą wokół głowy), jedno lub dwugłowy motyw zoomorficzny o różnorakiej symbolice (przeważnie ujęty z boku, z rozłożonymi skrzydłami) oraz motyw heraldyczny (ujęty frontalnie z symetrycznie rozpostartymi skrzydłami). Rozpowszechniony na oprawach gotyckich XV-pocz. XVI w. jako samodzielny motyw na tłokach o najczęściej romboidalnym i okrągłym kształcie. Zazwyczaj podlegał stylizacji heraldycznej: ukazywany frontalne z głową w profilu, z otwartym dziobem i regularnie ukształtowanymi skrzydłami o długich lotkach ułożonych pionowo lub/i ukośnie; w kręgu niemieckim często jako tzw. Doppeladler (orzeł z podwójną głową) nierzadko pod koroną zamkniętą. Jako godło państwowe częsty na oprawach krakowskich 4 ćw. XV – pocz. XVI w. W introligatorstwie renesansowym jego popularność zmalała, odtąd też prezentowany najczęściej jako godło herbowe. W tej funkcji na oprawach włoskich (kon. XVI-XVII) w. oraz francuskich (XVIII w.) wkomponowywany w obręb dekoracji ornamentalnej na okładzinach i grzbiecie. Motyw napoleońskiego o. cesarskiego był typowy dla francuskich opraw empirowych. W historyzującej konwencji przedstawieniowej ukazywany w herbach Królestwa Polskiego lub Rzeczypospolitej Obojga Narodów na wielu oprawach i okładkach wydawniczych książek polskich czasów zaborów (np. oprawy wydawnicze albumu Królowie Polscy Lessera z 1860 r. wykonane w warszawskim warsztacie Adolfa Kantora) oraz oprawach artystycznych (np. z paryskiej pracowni Wincentego Kisiela). Liczne nowatorskie projekty tłoków z herbowym O. Polskim, podlegającym stylistyce art déco lub oficjalnemu wzorcowi godła państwowego, powstały w okresie międzywojennym. Najczęściej w funkcji godła państwowego pojawia się we współczesnej w galanterii introligatorskiej.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Zoomorficzne motywy
Grafika
Motywy orła heraldycznego naprzemienne z motywami koguta wkomponowane w wić roślinną na oprawie nacinanej, Śląsk?, Łużyce?, 1 poł. XIv w., BUMK Toruń, fot. T. Kurek
Dwugłowy orzeł cesarski na oprawie bizantyńskiej, wg Federici, Houlis 1988
Przykłady tłoków z dwugłowymi orłami cesarskimi na oprawach bizantyńskich, wg Federici, Houlis 1988
Tłok z orłem heraldycznym w czterolistnym medalionie maswerkowym na oprawie gotyckiej, Kolonia, XIV w., Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. A. Wagner
Wycisk tłoka z orłem w herbie jako element dekoracji grzbietu oprawy krakowskiej, lata 60.70 XV w., BJ Kraków, fot. A. Wagner
Wycisk tłoka z orłem w herbie na oprawie wrocławskiej z 2 poł. XV w., Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, fot. A. Wagner
Motywy orła heraldycznego na oprawie wrocławskiej lub praskiej, między 1483 a 1516, wg Voit 2020
Wycisk tłoka z ołem heraldycznym, 2 poł. XV w.
Wycisk tłoka z dwugłowym orłem heraldycznym, 2 poł. XV w.
Dekoracja oprawy gotyckiej ze zwielokrotnionych motywów dwugłowego orła heraldycznego, 2 poł. XV w.
Wycisk tłoka z motywem orła, 2 poł. XV w.
Wycisk tłoka z motywem orła heraldycznego, 2 poł. XV w.
Wycisk tłoka z motywem orła heraldycznego, Kraków, ok. 1520 r.
Wyciski prostokątnego tłoka z charakterystycznym motywem orła, Kraków, 4 ćw. XV w.
Orzeł jako godło Królestwa Polskiego w medalionie na oprawie Jana Białego, 1 poł. XVI w., wg: Piekarski 1927
Motyw orła heraldycznego na oprawie włoskiej, XVI w.
Motyw orła pruskiego na oprawie z kon. XVIII w.
Przykłady motywu cesarskiego orła napoleońskiego na oprawach francuskich z XIX w., wg Devaux 1977
Motyw orła napoleońskiego na oprawie Almanachu Cesarstwa Francji z 1809 r.
Herb z orłem napoleońskim na oprawie francuskiej z XIX w.
Orzeł Królestwa Polskiego na oprawie Wincentego Kisiela, lata 40. XIX w.
Motywy Orła Polskiego na oprawie Kroniki Zamku Królewskiego na Wawelu, Robert Jahoda, Kraków, 1929, wg "Silva Rerum", V, 1930, tabl. nie num.
Okucia z plastycznymi motywami Orła polskiego na oprawie Księgi pamiątkowej Grobu Nieznanego Żołnierza, Jan Recmanik, 1930, fot. wg: Pokorzyńska 2014
Orzeł na oprawie art déco, Robert Jahoda wg proj. Franciszka Seiferta
Orzeł polski w stylizacji art déco na krakowskiej oprawie wydawniczej z 1935 r., fot. wg Łysiak 2004, t. 1
Przypisy
- Chmiel 1917, s. 12-13;
- Lewicka-Kamińska 1956, tabl. 8/il. 2, 10/il. 28, 15/il. 1,7 i in;
- Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXXV, XLV-XLVIII, 28 i in.;
- Krynicka 1967, tabl. I-VII;
- Ziesche, Becker 1977, s. 21-22;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 1-20;
- Krynicka 1980, il. 7a-c, 8-10, 11a i in.;
- Carvin 1988, nr kat./il. A.110, C.81, M.915;
- Federici, Houlis 1988, s. 42-44;
- Devauchelle 1995, s. 170-171;
- Tondel 2007, il. na s. 158-159, tabl. XXXII;
- Czyżak 2016, il. 256-258;
- Pokorzyńska 2021 II, tabl. I/2, VI/2, il. 79-82 i in.
Autor: A.W.
