Futerał: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 00:02, 22 lut 2022

Futerał

(ang. slipcase/slip-case; niem. Etui, Gesteck, Futteral, Kästchen, Buchschuber, Schutzhülle, Schachtel; fr. étui, boîte)

Ochronne pudełko dla książki lub innego obiektu, dopasowane do niego kształtem. Futerały najczęściej są sporządzone z tektury obleczonej z zewnątrz i wyklejonej w środku papierem lub tkaniną (np. aksamitem).

Futerały nietypowych kształtów, np. przeznaczone do precjozów złotniczych, wykonywano z papier-mâché.

Futerały wsuwane

Wśród futerałów do książek dominują futerały wsuwane, czyli pudełka bez jednego boku. Przez powstały w ten sposób otwór książkę wsuwa się do środka, jej grzbiet jest wówczas wyeksponowany. Aby ułatwić wyjmowanie książki, futerał może mieć wcięcia lub taśmę umieszczoną we wnętrzu. Jej pociąganie powoduje wysunięcie książki.

Futerały wydawnicze wykonywane są z kartonu lub surowej tektury, czasem z zamykanym wejściem. W futerały wykonywane indywidualnie zaopatrywane są książki cenne, bibliofilskie, zabytkowe. W sporządzaniu konserwatorskich futerałów ochronnych zwraca się uwagę na to, aby były one dostatecznie luźne oraz na bezpieczeństwo (bezkwasowość) materiałów, z których się je wykonuje. Często są pozbawione obleczenia lub też wykonane z kartonu.

Futerały książek bibliofilskich są do nich dokładnie dopasowane, mają wyokrąglenia węższych boków przy szczytach grzbietu, brzegi lamowane skórą, wnętrze wyklejone gładkim, śliskim papierem lub filcem, a wierzchnia stronę oklejoną dopasowanym kolorystycznie, wysokogatunkowym papierem gładkim lub wzorzystym.

Futerały szczególnie cennych opraw mają dodatkowy element, tzw. koszulkę (fr. chemise). Jest to rodzaj obwoluty obejmującej okładkę, mającej na celu ochronę grzbietu przed działaniem światła. Koszulka wykonana jest z kartonu na wzór okładki półskórkowej z lamowanymi przednimi krawędziami, lekko zagiętymi dla objęcia okładki książki. Koszulka wewnątrz ma miękką wyściółkę, np. z filcu lub zamszu.

Książki często używane, jak modlitewniki, brewiarze, kodeksy prawnicze opatrywano w lekkie futerały składane. Ich ścianki były wykonane z cienkiej tektury, a boki sklejone z kilku warstw płótna składały się w harmonijkę.

Futerały wsuwane od góry

(niem. Solanderschuber)

Futerały z przełomu XVIII/XIX w. miały otwarty górny bok, przez który wsuwano książkę. Miały one wyokrąglony bok, dopasowany do okrągłości grzbietu. Górny bok pozostawał odkryty, pozwalając na dopływ powietrza zapobiegający butwieniu książki. Zwane futerałem Solander od nazwiska szwedzkiego botanika Daniela Solandera (1736-1782).

Inny typ futerału składał się z dwóch części. Część dolna, w której umieszczano książkę, posiadała szyjkę. Na nią nasuwano część górną. Futerały miały wyokrąglony grzbietowy bok, zaopatrzony w garby oraz złocone dekoracje, co upodabniało je do książek.

Futerały rozkładane

(futerał pudełkowy, pudło, pudełko szczękowe, teka) (niem. Klappkassette)

Futerały rozkładane mają zawiasy, które pozwalają na otwieranie. Jedna lub obie ścianki są zaopatrzone w boki. Służą nie tylko jako futerały książek, ale także do przechowywania zbioru luźnych obiektów: kart, grafik, fotografii, zeszytów czasopism itp. Wielkoformatowe futerały pudełkowe są zwane tekami.

Futerały pudełkowe mogą mieć wykonany sztuczny zaokrąglony grzbiet, zaokrąglenie jest wycięte z drewna lub bloku sklejonych tektur.

Futerały pudełkowe są przedmiotem introligatorskiej inwencji, bywają zaopatrzone w cięgna, które w momencie otwierania pudła powodują wysuwanie obiektu (tzw. pudło z szyną lub z windą).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Papier-mâché
Tuba

Grafika

• 

  Futerał na książkę ze sceną Zwiastowania wykonanej w technice nacinanej, płn. Włochy, 4 ćw. XV w., fot. wg: Mazal 1990

• 

  Futerał z dekoracją nacinaną, Lombardia, kon. XV w., zbiory i fot.: Biblioteca Nazionale Braidense, Mediolan

• 

  Futerał na relikwiarz, Norymberga, 1517, Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, fot. wg: Ritter 2017

• 

  Futerał na sztućce, Introligator krakowski, 1533, wg Lichończak-Nurek, Czupryniak, Marek 2007, nr kat. IX.59

• 

  Futerał na naczynie złotnicze, prawdopodobnie Mediolan, przed 1724, Staatliche Kunstsammlungen Dresden, Grünes Gewölbe, fot. wg: Kappel, Weinhold 2007

• 

  Futerał kartonowy oklejony papierem klajstrowym, chroniący modlitewnik, prawdopodobnie Królewiec, 1774, fot. wg: Wagner, Madajewska, Mazerska 2018

• 

  Futerał kartonowo-skórzany chroniący druk modlitewny, Polska (prawdopodobnie Łowicz), kon. XVIII w., BTNP, Płock, fot. A. Wagner

Przypisy

1. Europäische Lederarbeiten vom 14. bis 19. Jahrhundert aus den Sammlungen des Berliner Kunstgewerbemuseums, Bearb. von Eva Mühlbäher, Kunstgewerbemuseum, Staatliche Museen zu Berlin, Berlin 1988, kat. 1, 4-7, 10 i in.
2. Randall H., Veneration on the Eve of the Reformation: A Late Mediaeval Box Binding from the Parish Church St. Sebaldus in Nuremberg, [w:] Habent sua signa libelli. Beiträge zum Bucheinband in Geschichte und Gegenwart. Konrad von Rabenau anlässlich seines 90. Geburtstags am 3. Februar 2014 gewidmet, Red. Nickel Holger, Suckow Ninon, Wittenberg Andreas, Berlin 2015, s. 69-84

Autor: E.P.