Lilia: Różnice pomiędzy wersjami
(→Przypisy) |
m (→Lilia: uzupełn. term. ang.) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
===Lilia=== | ===Lilia=== | ||
(także: lilia heraldyczna) | (także: lilia heraldyczna) | ||
| − | (ang. fleur-de-lys/fleur-de-lis; fr. lis) | + | (ang. fleur-de-lys/fleur-de-lis, lily tool; fr. lis) |
Motyw stylizowanego, symetrycznego kwiatu lilii z trzema płatkami i przewiązką u dołu, poniżej której trójpłatkowe zakończenia zamiast łodygi. Nieliczne przykłady tłoków z l. znane są z opraw romańskich, popularnością cieszyły się zaś na oprawach bizantyńskich zdobionych tłokami. Będąc symbolem Najświętszej Marii Panny l. stała się jednym z najpowszechniejszych elementów dekoracji opraw gotyckich XIV-pocz. XVI w. Jako godło królów Francji (fleur-de-lys) od XIII w. zajmuje eksponowane miejsce w zdobnictwie opraw francuskich. Ze względu na charakterystyczny kształt najczęściej ukazywana na tłokach romboidalnych, rzadziej zamknięta w kwadracie, pierścieniu, mandorli lub jako otwarta. Występuje w rozmaitych odmianach, różniących się formą płatków i przewiązki oraz stopniem odwzorowania detali (np. l. o niemal symetrycznej formie powyżej i poniżej przewiązki, o zgeometryzowanych lub płynnych kształtach, z dodatkowymi pręcikami między płatkami, w kropkowanym otoku, itd.). Jako francuskie godło królewskie, od początku prezentowana nie tylko na oprawach skórzanych, ale i oprawach z kosztownych, haftowanych tkanin. W epoce renesansu motyw ten stracił na znaczeniu, pojawiając się głównie w superekslibrisach (w Polsce m.in. Bonarowa i Gozdawa)oraz na owalnych plakietach medalionowych. W szesnastowiecznej Francji zmultiplikowane l-e ukazywano w superekslibrisach królewskich oraz na licznych, kunsztownych dziełach z dekoracją à semé (m.in. oprawy dla Henryka III Walezego jako władcy Francji). Tradycja „rozsiewania” l-i po okładzinach przetrwała we Francji do XVII w., później zaś (XVIII-XIX w.) motyw ten był wkomponowywano w inne formy dekoracji. Na gruncie polskim, w 3-4 ćw. XVI w. popularność zyskał motyw l. o bujnej formie, zbliżonej do heraldycznej lilii włoskiej oraz kwiatonu (ze środkowym płatkiem o wyglądzie kwiatu, bocznymi – strzępiastymi – płatkami oraz drobnymi kwiatkami na zagiętych łodyżkach między płatkami). Wzorem ówczesnych opraw francuskich, ich złocone wyciski rozmieszczano regularnie w polu zwierciadła bądź tworzono rodzaj czterodzielnej rozety (z czterech prostopadle stykających się l-i) na orientalizujących oprawach. | Motyw stylizowanego, symetrycznego kwiatu lilii z trzema płatkami i przewiązką u dołu, poniżej której trójpłatkowe zakończenia zamiast łodygi. Nieliczne przykłady tłoków z l. znane są z opraw romańskich, popularnością cieszyły się zaś na oprawach bizantyńskich zdobionych tłokami. Będąc symbolem Najświętszej Marii Panny l. stała się jednym z najpowszechniejszych elementów dekoracji opraw gotyckich XIV-pocz. XVI w. Jako godło królów Francji (fleur-de-lys) od XIII w. zajmuje eksponowane miejsce w zdobnictwie opraw francuskich. Ze względu na charakterystyczny kształt najczęściej ukazywana na tłokach romboidalnych, rzadziej zamknięta w kwadracie, pierścieniu, mandorli lub jako otwarta. Występuje w rozmaitych odmianach, różniących się formą płatków i przewiązki oraz stopniem odwzorowania detali (np. l. o niemal symetrycznej formie powyżej i poniżej przewiązki, o zgeometryzowanych lub płynnych kształtach, z dodatkowymi pręcikami między płatkami, w kropkowanym otoku, itd.). Jako francuskie godło królewskie, od początku prezentowana nie tylko na oprawach skórzanych, ale i oprawach z kosztownych, haftowanych tkanin. W epoce renesansu motyw ten stracił na znaczeniu, pojawiając się głównie w superekslibrisach (w Polsce m.in. Bonarowa i Gozdawa)oraz na owalnych plakietach medalionowych. W szesnastowiecznej Francji zmultiplikowane l-e ukazywano w superekslibrisach królewskich oraz na licznych, kunsztownych dziełach z dekoracją à semé (m.in. oprawy dla Henryka III Walezego jako władcy Francji). Tradycja „rozsiewania” l-i po okładzinach przetrwała we Francji do XVII w., później zaś (XVIII-XIX w.) motyw ten był wkomponowywano w inne formy dekoracji. Na gruncie polskim, w 3-4 ćw. XVI w. popularność zyskał motyw l. o bujnej formie, zbliżonej do heraldycznej lilii włoskiej oraz kwiatonu (ze środkowym płatkiem o wyglądzie kwiatu, bocznymi – strzępiastymi – płatkami oraz drobnymi kwiatkami na zagiętych łodyżkach między płatkami). Wzorem ówczesnych opraw francuskich, ich złocone wyciski rozmieszczano regularnie w polu zwierciadła bądź tworzono rodzaj czterodzielnej rozety (z czterech prostopadle stykających się l-i) na orientalizujących oprawach. | ||
Wersja z 16:36, 31 gru 2021
Spis treści
Lilia
(także: lilia heraldyczna) (ang. fleur-de-lys/fleur-de-lis, lily tool; fr. lis)
Motyw stylizowanego, symetrycznego kwiatu lilii z trzema płatkami i przewiązką u dołu, poniżej której trójpłatkowe zakończenia zamiast łodygi. Nieliczne przykłady tłoków z l. znane są z opraw romańskich, popularnością cieszyły się zaś na oprawach bizantyńskich zdobionych tłokami. Będąc symbolem Najświętszej Marii Panny l. stała się jednym z najpowszechniejszych elementów dekoracji opraw gotyckich XIV-pocz. XVI w. Jako godło królów Francji (fleur-de-lys) od XIII w. zajmuje eksponowane miejsce w zdobnictwie opraw francuskich. Ze względu na charakterystyczny kształt najczęściej ukazywana na tłokach romboidalnych, rzadziej zamknięta w kwadracie, pierścieniu, mandorli lub jako otwarta. Występuje w rozmaitych odmianach, różniących się formą płatków i przewiązki oraz stopniem odwzorowania detali (np. l. o niemal symetrycznej formie powyżej i poniżej przewiązki, o zgeometryzowanych lub płynnych kształtach, z dodatkowymi pręcikami między płatkami, w kropkowanym otoku, itd.). Jako francuskie godło królewskie, od początku prezentowana nie tylko na oprawach skórzanych, ale i oprawach z kosztownych, haftowanych tkanin. W epoce renesansu motyw ten stracił na znaczeniu, pojawiając się głównie w superekslibrisach (w Polsce m.in. Bonarowa i Gozdawa)oraz na owalnych plakietach medalionowych. W szesnastowiecznej Francji zmultiplikowane l-e ukazywano w superekslibrisach królewskich oraz na licznych, kunsztownych dziełach z dekoracją à semé (m.in. oprawy dla Henryka III Walezego jako władcy Francji). Tradycja „rozsiewania” l-i po okładzinach przetrwała we Francji do XVII w., później zaś (XVIII-XIX w.) motyw ten był wkomponowywano w inne formy dekoracji. Na gruncie polskim, w 3-4 ćw. XVI w. popularność zyskał motyw l. o bujnej formie, zbliżonej do heraldycznej lilii włoskiej oraz kwiatonu (ze środkowym płatkiem o wyglądzie kwiatu, bocznymi – strzępiastymi – płatkami oraz drobnymi kwiatkami na zagiętych łodyżkach między płatkami). Wzorem ówczesnych opraw francuskich, ich złocone wyciski rozmieszczano regularnie w polu zwierciadła bądź tworzono rodzaj czterodzielnej rozety (z czterech prostopadle stykających się l-i) na orientalizujących oprawach.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Floralna dekoracja
À semé oprawy
Orientalizujące oprawy
Grafika
Przykłady tłoków bizantyńskich z motywem lilii, wg Federici, Houlis 1988
Typologia motywu lilii na oprawach francuskich z różnych epok, wg Devaux 1995
Wycisk tłoka gotyckiego z motywem lilii (lilii heraldycznej), XV w.
Wycisk tłoka gotyckiego z motywem lilii (lilii heraldycznej), XV w
Wycisk tłoka gotyckiego z motywem lilii (lilii heraldycznej), XV w.
Zmultiplikowane motywy lilii na oprawie gotyckiej, 4 ćw. XV w., wg Tondel 2007
Zmultiplikowane motywy lilii na oprawie gotyckiej, XV-pocz. XVI w.
Motywy lilii w dekoracji oprawy francuskiej, XV w., BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl
Oprawa tekstylna dekorowana motywami lilii, Francja, pocz. XVI w., wg Devauchelle 1995
Lilie w układzie à semé na oprawie paryskiej dla króla Franciszka I, ok. 1539, wg Laffitte, Le Bars 1999
Lilie w układzie à semé na oprawie paryskiej dla króla Francji Henryka III (Henryka Walezego), wg Ducimetière 2007
Lilie w układzie à semé na oprawie francuskiej z XVII w.
Motyw lilii wkomponowany w owalną plakietę medalionową, 2 poł. XVI w.
Motyw lilii wkomponowany w owalną plakietę medalionową, 2 poł. XVI w.
Motyw lilii wkomponowany w owalną plakietę medalionową, 2 poł. XVI w.
Wycisk tłoka z motywem lilii w typie włoskim na oprawie polskiej z 3-4 ćw. XVI w.
Wycisk tłoka z motywem lilii w typie włoskim na oprawie polskiej z 3-4 ćw. XVI w.
Wycisk tłoka z motywem lilii w typie włoskim na oprawie polskiej z 3-4 ćw. XVI w.
Wycisk tłoka z motywem lilii w typie włoskim na oprawie polskiej z 3-4 ćw. XVI w.
Motyw rozety ukształtowany z czterech lilii w dekoracji oprawy polskiej z 3-4 ćw. XVI w.
Motyw rozety ukształtowany z czterech lilii w dekoracji oprawy polskiej z 3-4 ćw. XVI w.
Motyw rozety ukształtowany z czterech lilii w dekoracji oprawy polskiej z 3-4 ćw. XVI w.
Wycisk tłoka z motywem lilii na oprawie francuskiej z XVIII w.
Motywy lilii w kompartymentach grzbietu oprawy Almanach Royal, Paryż, 1748, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Motywy lilii w kompartymentach grzbietu oprawy Almanach Royal, Paryż, 1789, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
,_wg_Ducimeti%C3%A8re_2007_.jpg)
Przypisy
- Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXIV, LIV, 12 i in.;
- Devaux 1977, s. 33;
- Ziesche, Becker 1977, s. 45-46;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 171-185/il. 468-478;
- Guinard 1985, s. il. 1;
- Schmidt-Künsemüller 1985, s. 244;
- Carvin 1988, nr kat./il. C.2, C.70, M.389 i in.;
- Federici, Houlis 1988, s. 45-47;
- Coron, Lefèvre 1995, nr kat./il. 3, 6, 22 i in.;
- Devauchelle 1995, s. 23, 88, 150-151 i in.;
- Dudziński 1997, s. 117-118;
- Laffitte, Le Bars 1999, nr kat./il. 2-8, 10-17, 19-20 i in.;
- Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 23-24;
- Knapek 2015, aneks 1, 3 (il. nie num.).
Autor: A.W.
