Ewangelistów symbole: Różnice pomiędzy wersjami
(→Przypisy) |
|||
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Ewangelistów symbole== | ==Ewangelistów symbole== | ||
| − | (ewangelistów atrybuty) | + | (ewangelistów atrybuty) (ang. symbols/attributes of four evangelists, four 'living creatures') |
Symboliczne przedstawienia czterech ewangelistów: anioł (człowiek) – św. Mateusza, lew – św. Marka, byk – św. Łukasza, orzeł – św. Jana należą do najpopularniejszych motywów w dekoracji dwóch kategorii opraw: ksiąg liturgicznych oraz skórzanych opraw ksiąg z epoki gotyckiej. W późniejszych epokach ich zastosowanie w zdobnictwie introligatorskim gwałtownie zmalało, ograniczając się głównie do dzieł religijnych (głównie liturgicznych). Najwcześniejsze wizerunki e. s. na oprawach pochodzą z ery późnoantycznej (np. reliefowy dyptych z kości słoniowej, katedra mediolańska, 2 poł. V w.: narożne medaliony w wieńcach laurowych). Na wczesnośredniowiecznych oprawach ksiąg liturgicznych rozmieszczano je wedle różnych schematów kompozycyjnych (najczęściej w narożach, rzadziej na osiach głównego motywu, np. Maiestas Domini lub krzyża; zob. limozyjskie oprawy, Ewangeliarza Anastazji oprawa); niekiedy stanowią główne elementy dekoracji okładziny. Koncepcję czterech niewielkich, okrągłych medalionów z e. s., wyciskanych z tłoków obok siebie w dwóch rzędach, na osiach centralnego motywu lub w innych konfiguracjach, spopularyzowano na skórzanych oprawach romańskich (XII-XIII w.). Do rozpowszechnienia e. s. doszło na oprawach gotyckich (XV-pocz. XVI w.), dla których typowe jest rozmieszczenie ich w narożnych polach obramienia zwierciadła, na osi zwierciadła lub w bardziej skomplikowanych układach opartych na alternacji. Najczęściej niewielkie tłoki (najczęściej między 15 a 30 mm średn.), z których wyciskano te motywy, prezentują mnogość odmian i wariantów: najczęściej okrągłe medaliony, rzadziej motywy zamknięte w kwadracie, rombie bądź czterolistnym medalionie gotyckim. Podobne formy medalionów spotyka się na gotyckich oprawach złotniczych oraz niektórych, brązowych lub mosiężnych, okuciach narożnych. Na renesansowych radełkowaniach (XVI w.) s. e. niemal zawsze sąsiadują z półpostaciami ewangelistów. Osobliwością introligatorstwa XVI w. są weneckie oprawy orientalizujące z centralnym wizerunkiem lwa św. Marka. Wywodząca się ze średniowiecza koncepcja ukazywania e. s. w narożach kompozycji okładzin przetrwała cały okres nowożytny, jednak niemal wyłącznie na oprawach złotniczych, na których podlegała ciągłej ewolucji stylowej (np. okrągłe medaliony w kartuszach rollwerkowych, 2 poł. XVI w., wśród dekoracji koronkowych, 2-3 ćw. XVIII w.). Do gotyckich form e. s. chętnie nawiązywano w oprawach wydawniczych ksiąg liturgicznych XIX-XX w. Obecnie spotyka się je na nielicznych, artystycznych oprawach ksiąg o tematyce religijnej. | Symboliczne przedstawienia czterech ewangelistów: anioł (człowiek) – św. Mateusza, lew – św. Marka, byk – św. Łukasza, orzeł – św. Jana należą do najpopularniejszych motywów w dekoracji dwóch kategorii opraw: ksiąg liturgicznych oraz skórzanych opraw ksiąg z epoki gotyckiej. W późniejszych epokach ich zastosowanie w zdobnictwie introligatorskim gwałtownie zmalało, ograniczając się głównie do dzieł religijnych (głównie liturgicznych). Najwcześniejsze wizerunki e. s. na oprawach pochodzą z ery późnoantycznej (np. reliefowy dyptych z kości słoniowej, katedra mediolańska, 2 poł. V w.: narożne medaliony w wieńcach laurowych). Na wczesnośredniowiecznych oprawach ksiąg liturgicznych rozmieszczano je wedle różnych schematów kompozycyjnych (najczęściej w narożach, rzadziej na osiach głównego motywu, np. Maiestas Domini lub krzyża; zob. limozyjskie oprawy, Ewangeliarza Anastazji oprawa); niekiedy stanowią główne elementy dekoracji okładziny. Koncepcję czterech niewielkich, okrągłych medalionów z e. s., wyciskanych z tłoków obok siebie w dwóch rzędach, na osiach centralnego motywu lub w innych konfiguracjach, spopularyzowano na skórzanych oprawach romańskich (XII-XIII w.). Do rozpowszechnienia e. s. doszło na oprawach gotyckich (XV-pocz. XVI w.), dla których typowe jest rozmieszczenie ich w narożnych polach obramienia zwierciadła, na osi zwierciadła lub w bardziej skomplikowanych układach opartych na alternacji. Najczęściej niewielkie tłoki (najczęściej między 15 a 30 mm średn.), z których wyciskano te motywy, prezentują mnogość odmian i wariantów: najczęściej okrągłe medaliony, rzadziej motywy zamknięte w kwadracie, rombie bądź czterolistnym medalionie gotyckim. Podobne formy medalionów spotyka się na gotyckich oprawach złotniczych oraz niektórych, brązowych lub mosiężnych, okuciach narożnych. Na renesansowych radełkowaniach (XVI w.) s. e. niemal zawsze sąsiadują z półpostaciami ewangelistów. Osobliwością introligatorstwa XVI w. są weneckie oprawy orientalizujące z centralnym wizerunkiem lwa św. Marka. Wywodząca się ze średniowiecza koncepcja ukazywania e. s. w narożach kompozycji okładzin przetrwała cały okres nowożytny, jednak niemal wyłącznie na oprawach złotniczych, na których podlegała ciągłej ewolucji stylowej (np. okrągłe medaliony w kartuszach rollwerkowych, 2 poł. XVI w., wśród dekoracji koronkowych, 2-3 ćw. XVIII w.). Do gotyckich form e. s. chętnie nawiązywano w oprawach wydawniczych ksiąg liturgicznych XIX-XX w. Obecnie spotyka się je na nielicznych, artystycznych oprawach ksiąg o tematyce religijnej. | ||
| Linia 8: | Linia 8: | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
[[Ewangeliarza Anastazji oprawa ]] <br> | [[Ewangeliarza Anastazji oprawa ]] <br> | ||
| − | [[ | + | [[Ewangeliści ]] <br> |
| − | [[ | + | [[Limozyjskie oprawy ]] <br> |
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | + | Plik:Ewangelistów symbole1, Ganz, s. 209.jpg | Symbole ewangelistów na średniowiecznej oprawie liturgicznej, XI i XII w., repr. wg: Ganz 2015, il. 12 na s. 209 | |
| − | + | Plik:Ewangelistów symbole, oprawa romańska, Francja, XII w., repr. wg Komornicki 1925, tabl. XXVI.jpg | Przykłady tłoków z symbolami ewangelistów na oprawie romańskiej, Francja, XII w., repr. wg: Komornicki 1925, tabl. XXVI. | |
| + | Plik:Ewangelistów s., Sy ewa w dei zł o ewangelistarza Ansfridusa, XIII w. i ok. 1500, Utrecht, Museum Catharijneconvent, Utrecht, wg Ganz 2015.jpg | Symbole ewangelistów w narożach oprawy ewangelistarza Ansfridusa, XIII w. i ok. 1500, Utrecht, Museum Catharijneconvent, Utrecht, repr. wg: Ganz 2015 | ||
| + | Plik:Ewangelistów symbole2, Kyriss 1958, tabl. 318.jpg | Symbole ewangelistów na oprawie gotyckiej, XV w., repr. wg: Kyriss 1958, tabl. 318 | ||
| + | Plik:Ewangelistów symbole3, Kyriss 1958, tabl. 328.jpg | Symbole ewangelistów na oprawie gotyckiej, XV w., repr. wg: Kyriss 1958, tabl. 328 | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 21: | Linia 24: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| + | # Komornicki 1925, tabl. XXVI; | ||
# Loubier 1926, il. 31, 55, 61-62 i in. | # Loubier 1926, il. 31, 55, 61-62 i in. | ||
| − | # Steenbock 1965, tabl. 6-7, 35, 68 i in. | + | # Steenbock 1965, tabl. 6-7, 35, 68 i in.; |
| + | # Ziesche, Becker 1977, s. 31-32; | ||
# Schwenke, Schunke 1979, tabl. 94-107. | # Schwenke, Schunke 1979, tabl. 94-107. | ||
# Schmidt-Künsemüller 1985, s. 193-194, 202, 216 i in. | # Schmidt-Künsemüller 1985, s. 193-194, 202, 216 i in. | ||
# von Rabenau 1994, tabl. 35, 54. | # von Rabenau 1994, tabl. 35, 54. | ||
# Bologna 1998, s. 82, 97. | # Bologna 1998, s. 82, 97. | ||
| − | # Adler 2010, | + | # Adler 2010, il. 4/35, 5/83. |
# Kurtiak i Ley 2012, s. 71. | # Kurtiak i Ley 2012, s. 71. | ||
# Ganz 2015, s. 65-67, 78-81, 91 i in. | # Ganz 2015, s. 65-67, 78-81, 91 i in. | ||
Aktualna wersja na dzień 20:18, 1 paź 2021
Spis treści
Ewangelistów symbole
(ewangelistów atrybuty) (ang. symbols/attributes of four evangelists, four 'living creatures')
Symboliczne przedstawienia czterech ewangelistów: anioł (człowiek) – św. Mateusza, lew – św. Marka, byk – św. Łukasza, orzeł – św. Jana należą do najpopularniejszych motywów w dekoracji dwóch kategorii opraw: ksiąg liturgicznych oraz skórzanych opraw ksiąg z epoki gotyckiej. W późniejszych epokach ich zastosowanie w zdobnictwie introligatorskim gwałtownie zmalało, ograniczając się głównie do dzieł religijnych (głównie liturgicznych). Najwcześniejsze wizerunki e. s. na oprawach pochodzą z ery późnoantycznej (np. reliefowy dyptych z kości słoniowej, katedra mediolańska, 2 poł. V w.: narożne medaliony w wieńcach laurowych). Na wczesnośredniowiecznych oprawach ksiąg liturgicznych rozmieszczano je wedle różnych schematów kompozycyjnych (najczęściej w narożach, rzadziej na osiach głównego motywu, np. Maiestas Domini lub krzyża; zob. limozyjskie oprawy, Ewangeliarza Anastazji oprawa); niekiedy stanowią główne elementy dekoracji okładziny. Koncepcję czterech niewielkich, okrągłych medalionów z e. s., wyciskanych z tłoków obok siebie w dwóch rzędach, na osiach centralnego motywu lub w innych konfiguracjach, spopularyzowano na skórzanych oprawach romańskich (XII-XIII w.). Do rozpowszechnienia e. s. doszło na oprawach gotyckich (XV-pocz. XVI w.), dla których typowe jest rozmieszczenie ich w narożnych polach obramienia zwierciadła, na osi zwierciadła lub w bardziej skomplikowanych układach opartych na alternacji. Najczęściej niewielkie tłoki (najczęściej między 15 a 30 mm średn.), z których wyciskano te motywy, prezentują mnogość odmian i wariantów: najczęściej okrągłe medaliony, rzadziej motywy zamknięte w kwadracie, rombie bądź czterolistnym medalionie gotyckim. Podobne formy medalionów spotyka się na gotyckich oprawach złotniczych oraz niektórych, brązowych lub mosiężnych, okuciach narożnych. Na renesansowych radełkowaniach (XVI w.) s. e. niemal zawsze sąsiadują z półpostaciami ewangelistów. Osobliwością introligatorstwa XVI w. są weneckie oprawy orientalizujące z centralnym wizerunkiem lwa św. Marka. Wywodząca się ze średniowiecza koncepcja ukazywania e. s. w narożach kompozycji okładzin przetrwała cały okres nowożytny, jednak niemal wyłącznie na oprawach złotniczych, na których podlegała ciągłej ewolucji stylowej (np. okrągłe medaliony w kartuszach rollwerkowych, 2 poł. XVI w., wśród dekoracji koronkowych, 2-3 ćw. XVIII w.). Do gotyckich form e. s. chętnie nawiązywano w oprawach wydawniczych ksiąg liturgicznych XIX-XX w. Obecnie spotyka się je na nielicznych, artystycznych oprawach ksiąg o tematyce religijnej.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Ewangeliarza Anastazji oprawa
Ewangeliści
Limozyjskie oprawy
Grafika
Symbole ewangelistów na średniowiecznej oprawie liturgicznej, XI i XII w., repr. wg: Ganz 2015, il. 12 na s. 209
Przykłady tłoków z symbolami ewangelistów na oprawie romańskiej, Francja, XII w., repr. wg: Komornicki 1925, tabl. XXVI.
Symbole ewangelistów w narożach oprawy ewangelistarza Ansfridusa, XIII w. i ok. 1500, Utrecht, Museum Catharijneconvent, Utrecht, repr. wg: Ganz 2015
Symbole ewangelistów na oprawie gotyckiej, XV w., repr. wg: Kyriss 1958, tabl. 318
Symbole ewangelistów na oprawie gotyckiej, XV w., repr. wg: Kyriss 1958, tabl. 328
Przypisy
- Komornicki 1925, tabl. XXVI;
- Loubier 1926, il. 31, 55, 61-62 i in.
- Steenbock 1965, tabl. 6-7, 35, 68 i in.;
- Ziesche, Becker 1977, s. 31-32;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 94-107.
- Schmidt-Künsemüller 1985, s. 193-194, 202, 216 i in.
- von Rabenau 1994, tabl. 35, 54.
- Bologna 1998, s. 82, 97.
- Adler 2010, il. 4/35, 5/83.
- Kurtiak i Ley 2012, s. 71.
- Ganz 2015, s. 65-67, 78-81, 91 i in.
Autor: A.W.
