Kapitałka romańska: Różnice pomiędzy wersjami
(Utworzono nową stronę "==Nazwy w innych językach== ang.romanesque endband ==Definicja== Kapitałki romańskie to kapitałki występujące w kodeksach powstałych w X – XIII w. w Europie Za...") |
|||
| (Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | == | + | ==Kapitałka romańska== |
| − | ang.romanesque endband | + | (ang.romanesque endband, fr. tranchefile romane) |
| − | + | Kapitałki romańskie to kapitałki występujące w kodeksach powstałych w X – XIII w. w Europie Zachodniej. W kodeksach tych najczęściej występują, podobnie jak w kodeksach karolińskich, kapitałki z uchem, ale odnotowano też pierwsze tzw. kapitałki integralne. | |
| − | Kapitałki romańskie to kapitałki występujące w kodeksach powstałych w X – XIII w. w Europie Zachodniej. W kodeksach tych | + | |
| − | |||
Kapitałki romańskie z uchem w odróżnieniu od karolińskich są bardziej dekoracyjne, np. odnotowano częstsze niż w kodeksach karolińskich użycie w obszyciu barwnych nici, pokrycie przedniej ścianki ucha kolorową tkaniną lub papierem oraz skomplikowane hafty na krawędziach uch. Rdzenie stanowią zwykle białe rzemienie takie same jak zwięzy. Podwójne rdzenie i szycie w jodełkę jest częstsze wśród starszych kodeksów. Nić jest zwykle taka jak w bloku, często przeplatana z kolorową, zwykle niebieską. Czasem stosowano więcej kolorów dobranych kolorystycznie do tkaniny pokrywającej przednią ściankę ucha. (il. 1a, 1b, 2) | Kapitałki romańskie z uchem w odróżnieniu od karolińskich są bardziej dekoracyjne, np. odnotowano częstsze niż w kodeksach karolińskich użycie w obszyciu barwnych nici, pokrycie przedniej ścianki ucha kolorową tkaniną lub papierem oraz skomplikowane hafty na krawędziach uch. Rdzenie stanowią zwykle białe rzemienie takie same jak zwięzy. Podwójne rdzenie i szycie w jodełkę jest częstsze wśród starszych kodeksów. Nić jest zwykle taka jak w bloku, często przeplatana z kolorową, zwykle niebieską. Czasem stosowano więcej kolorów dobranych kolorystycznie do tkaniny pokrywającej przednią ściankę ucha. (il. 1a, 1b, 2) | ||
Wyróżniono kilka typów kapitałek romańskich z uchem: | Wyróżniono kilka typów kapitałek romańskich z uchem: | ||
| − | Typ I - Z szyciem ściegiem w jodełkę lub prostym (ang. herringbone | + | * Typ I - Z szyciem ściegiem w jodełkę lub prostym (ang. herringbone/straight sewing)– kapitałki oparte na dwóch rdzeniach, zwykle ze skóry wyprawianej glinowo. Najczęściej wykonywano je nićmi w dwóch kolorach (il. 3, 4). |
| + | * Typ II - Kapitałka podstawowa (bazowa) (ang. primary wound endband) – kapitałka oparta na jednym rdzeniu, wokół którego nić szycia podstawowego poprowadzono w ósemkę (il. 5). | ||
| − | Typ | + | * Typ III – Kapitałka złożona (ang. compound endband) - kapitałka składająca się z szycia podstawowego (wykonanego jak typ II) i obszycia zewnętrznego, najczęściej ściegiem krzyżowym (il. 6). |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
Kształty i obszycia uch kapitałek romańskich są generalnie bardzo podobne do kapitałek karolińskich, jednak czasem mogą pojawiać się wielokolorowe warianty obszycia haftem krzyżowym lub w jodełkę. Powszechne w oprawach angielskich obszycie w jodełkę zachodzi często na okładziny na 10 - 20 mm, w czym kapitałki te nawiązują w pewien sposób do kapitałek bizantyńskich. Na francuskich oprawach można natomiast spotkać szczególny rodzaj ucha powstały z obleczenia skórzanego (fr. coiffes debordantes) (il. 7). | Kształty i obszycia uch kapitałek romańskich są generalnie bardzo podobne do kapitałek karolińskich, jednak czasem mogą pojawiać się wielokolorowe warianty obszycia haftem krzyżowym lub w jodełkę. Powszechne w oprawach angielskich obszycie w jodełkę zachodzi często na okładziny na 10 - 20 mm, w czym kapitałki te nawiązują w pewien sposób do kapitałek bizantyńskich. Na francuskich oprawach można natomiast spotkać szczególny rodzaj ucha powstały z obleczenia skórzanego (fr. coiffes debordantes) (il. 7). | ||
| − | + | Ucha, jak i ich zabezpieczenia (ang. tab lining) mogą być przy kodeksach zamontowane na różne sposoby (il. 8a,b), niektórzy badacze próbują ten fakt łączyć z funkcją spełnianą przez ten element, bardziej prawdopodobne jest jednak powiązanie różnic konstrukcyjnych z poszczególnymi warsztatami, w których kodeksy były wykonane, być może jest to jedna z cech typologicznych. | |
| − | Ucha, jak i ich zabezpieczenia (ang. tab lining) mogą być przy kodeksach zamontowane na różne sposoby (il. 8a,b), niektórzy badacze próbują | + | |
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
| − | |||
| + | [[Indeks alfabetyczny]] <br> | ||
| + | [[Kapitałka integralna]] <br> | ||
| + | [[Kapitałka karolińska]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | File: | + | File:Il. 1a rom.jpg|il. 1a. Romańska kapitałka z obszytym uchem, z osobnym zabezpieczeniem grzbietu i ucha; widok od wewnętrznej strony grzbietu oprawy |
| − | File: | + | File:Il. 1b rom.jpg|il. 1a. Romańska kapitałka z obszytym uchem, z osobnym zabezpieczeniem grzbietu i ucha; widok od zewnętrznej strony grzbietu oprawy |
| − | File: | + | File:Il. 2 rom.jpg|il. 2. Kapitałka z uchem obszytym nićmi w dwóch kolorach |
| − | File: | + | File:Il. 3 rom.jpg|il. 3. Kapitałka romańska z uchem na dwóch rdzeniach z obszyciem w jodełkę (rys. M. Dorębska) |
| + | File:Il. 4 rom.jpg|il. 4. Kapitałka romańska z uchem na dwóch rdzeniach z obszyciem prostym (rys. M. Dorębska) | ||
| + | File:Il. 5 rom.jpg|il. 5. Kapitałka romańska z uchem na jednym rdzeniu bez obszycia (wyłącznie szycie podstawowe (rys. M. Dorębska) | ||
| + | File:Il. 6 rom.jpg|il. 6. Kapitałka romańska z uchem złożona, na jednym rdzeniu z szyciem podstawowym i obszyciem w jodełkę (rys. M. Dorębska) | ||
| + | File:Il. 7 rom.jpg|il. 7. Kapitałka romańska z uchem z obleczenia | ||
| + | File:Il. 8 a-f.jpg|il. 8a. Sposoby montażu zabezpieczenia uch: [a] przez szycie kapitałki, [b] kołkowanie w okładzinach, [c] zabezpieczenie zachodzące na okładziny, mocowane przez przewleczenie rdzeni kapitałek, [d] „ścianka” wewnętrzna ucha z kolorowego materiału lub barwionej skóry, [e] zabezpieczenie w segmentach, [f] wspólne zabezpieczenie uch i grzbietu, jego szerokości lub szersze | ||
| + | File:Il. 8g-i.jpg|il. 8b. Sposoby montażu zabezpieczenia uch: g] wspólne zabezpieczenie grzbietu z dodatkowym zabezpieczenie uch, [h] jak w g, ale zabezpieczenie zachodzi na okładziny, [i] pełne zabezpieczenie grzbietu i zewnętrzne zabezpieczenie ucha, zachodzące na okładziny i kołkowane. | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 39: | Linia 42: | ||
# Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008. | # Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008. | ||
# Cockerell D., Bookbinding and the care of books. A handbook for amateurs bookbinders & librarians by Douglas Cockerell with drawings by Noel Rooke and other illustrations, Nowy Jork 1902, Szirmai J. A., 1999, s. 203. | # Cockerell D., Bookbinding and the care of books. A handbook for amateurs bookbinders & librarians by Douglas Cockerell with drawings by Noel Rooke and other illustrations, Nowy Jork 1902, Szirmai J. A., 1999, s. 203. | ||
| + | # Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMK, Toruń 2018. | ||
# Greenfield Jane, Hille Jenny, Endbands from East to West. How to work them, New Castle 2017. | # Greenfield Jane, Hille Jenny, Endbands from East to West. How to work them, New Castle 2017. | ||
# Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992. | # Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992. | ||
# Language of Bindings. Dostępny w World Wide Web: http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3059 [dostęp: 5 czerwca 2017]. | # Language of Bindings. Dostępny w World Wide Web: http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3059 [dostęp: 5 czerwca 2017]. | ||
# Scheper Karin, The Islamic Bookbinding Tradition. A Book Archeological Study, Haga 2014. | # Scheper Karin, The Islamic Bookbinding Tradition. A Book Archeological Study, Haga 2014. | ||
| − | # Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999. | + | # Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999, s. 159-162. |
# https://parker.stanford.edu/parker/actions/page.do?forward=conservation_slideshow, dostęp: 08.02.2017) | # https://parker.stanford.edu/parker/actions/page.do?forward=conservation_slideshow, dostęp: 08.02.2017) | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
---- | ---- | ||
| − | Autor: '''P. | + | Autor: '''M.P.B.''' |
Aktualna wersja na dzień 19:47, 15 wrz 2021
Spis treści
Kapitałka romańska
(ang.romanesque endband, fr. tranchefile romane)
Kapitałki romańskie to kapitałki występujące w kodeksach powstałych w X – XIII w. w Europie Zachodniej. W kodeksach tych najczęściej występują, podobnie jak w kodeksach karolińskich, kapitałki z uchem, ale odnotowano też pierwsze tzw. kapitałki integralne.
Kapitałki romańskie z uchem w odróżnieniu od karolińskich są bardziej dekoracyjne, np. odnotowano częstsze niż w kodeksach karolińskich użycie w obszyciu barwnych nici, pokrycie przedniej ścianki ucha kolorową tkaniną lub papierem oraz skomplikowane hafty na krawędziach uch. Rdzenie stanowią zwykle białe rzemienie takie same jak zwięzy. Podwójne rdzenie i szycie w jodełkę jest częstsze wśród starszych kodeksów. Nić jest zwykle taka jak w bloku, często przeplatana z kolorową, zwykle niebieską. Czasem stosowano więcej kolorów dobranych kolorystycznie do tkaniny pokrywającej przednią ściankę ucha. (il. 1a, 1b, 2)
Wyróżniono kilka typów kapitałek romańskich z uchem:
- Typ I - Z szyciem ściegiem w jodełkę lub prostym (ang. herringbone/straight sewing)– kapitałki oparte na dwóch rdzeniach, zwykle ze skóry wyprawianej glinowo. Najczęściej wykonywano je nićmi w dwóch kolorach (il. 3, 4).
- Typ II - Kapitałka podstawowa (bazowa) (ang. primary wound endband) – kapitałka oparta na jednym rdzeniu, wokół którego nić szycia podstawowego poprowadzono w ósemkę (il. 5).
- Typ III – Kapitałka złożona (ang. compound endband) - kapitałka składająca się z szycia podstawowego (wykonanego jak typ II) i obszycia zewnętrznego, najczęściej ściegiem krzyżowym (il. 6).
Kształty i obszycia uch kapitałek romańskich są generalnie bardzo podobne do kapitałek karolińskich, jednak czasem mogą pojawiać się wielokolorowe warianty obszycia haftem krzyżowym lub w jodełkę. Powszechne w oprawach angielskich obszycie w jodełkę zachodzi często na okładziny na 10 - 20 mm, w czym kapitałki te nawiązują w pewien sposób do kapitałek bizantyńskich. Na francuskich oprawach można natomiast spotkać szczególny rodzaj ucha powstały z obleczenia skórzanego (fr. coiffes debordantes) (il. 7).
Ucha, jak i ich zabezpieczenia (ang. tab lining) mogą być przy kodeksach zamontowane na różne sposoby (il. 8a,b), niektórzy badacze próbują ten fakt łączyć z funkcją spełnianą przez ten element, bardziej prawdopodobne jest jednak powiązanie różnic konstrukcyjnych z poszczególnymi warsztatami, w których kodeksy były wykonane, być może jest to jedna z cech typologicznych.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Kapitałka integralna
Kapitałka karolińska
Grafika
il. 1a. Romańska kapitałka z obszytym uchem, z osobnym zabezpieczeniem grzbietu i ucha; widok od wewnętrznej strony grzbietu oprawy
il. 1a. Romańska kapitałka z obszytym uchem, z osobnym zabezpieczeniem grzbietu i ucha; widok od zewnętrznej strony grzbietu oprawy
il. 2. Kapitałka z uchem obszytym nićmi w dwóch kolorach
il. 3. Kapitałka romańska z uchem na dwóch rdzeniach z obszyciem w jodełkę (rys. M. Dorębska)
il. 4. Kapitałka romańska z uchem na dwóch rdzeniach z obszyciem prostym (rys. M. Dorębska)
il. 5. Kapitałka romańska z uchem na jednym rdzeniu bez obszycia (wyłącznie szycie podstawowe (rys. M. Dorębska)
il. 6. Kapitałka romańska z uchem złożona, na jednym rdzeniu z szyciem podstawowym i obszyciem w jodełkę (rys. M. Dorębska)
il. 7. Kapitałka romańska z uchem z obleczenia
il. 8a. Sposoby montażu zabezpieczenia uch: [a] przez szycie kapitałki, [b] kołkowanie w okładzinach, [c] zabezpieczenie zachodzące na okładziny, mocowane przez przewleczenie rdzeni kapitałek, [d] „ścianka” wewnętrzna ucha z kolorowego materiału lub barwionej skóry, [e] zabezpieczenie w segmentach, [f] wspólne zabezpieczenie uch i grzbietu, jego szerokości lub szersze
il. 8b. Sposoby montażu zabezpieczenia uch: g] wspólne zabezpieczenie grzbietu z dodatkowym zabezpieczenie uch, [h] jak w g, ale zabezpieczenie zachodzi na okładziny, [i] pełne zabezpieczenie grzbietu i zewnętrzne zabezpieczenie ucha, zachodzące na okładziny i kołkowane.
Przypisy
- Bibliothéque nationale (red.), Les tranchefiles brodees. Etude historique et technique, Bibliothéque nationale de France 1989.
- Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008.
- Cockerell D., Bookbinding and the care of books. A handbook for amateurs bookbinders & librarians by Douglas Cockerell with drawings by Noel Rooke and other illustrations, Nowy Jork 1902, Szirmai J. A., 1999, s. 203.
- Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMK, Toruń 2018.
- Greenfield Jane, Hille Jenny, Endbands from East to West. How to work them, New Castle 2017.
- Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992.
- Language of Bindings. Dostępny w World Wide Web: http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3059 [dostęp: 5 czerwca 2017].
- Scheper Karin, The Islamic Bookbinding Tradition. A Book Archeological Study, Haga 2014.
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999, s. 159-162.
- https://parker.stanford.edu/parker/actions/page.do?forward=conservation_slideshow, dostęp: 08.02.2017)
Autor: M.P.B.
