Kapitałka islamska: Różnice pomiędzy wersjami
| (Nie pokazano 29 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | == | + | ==Kapitałka islamska== |
| − | + | (ang. Islamic endband/headband; niem. das orientalisches Kapital; fr. tranchefile arabe; cz. islámský kapitálek) | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | Kapitałka islamska należy do grupy kapitałek ksiąg basenu Morza Śródziemnego i orientalnych. Kodeksy islamskie zalicza się do dziedzictwa obszaru Morza Śródziemnego ze względu na powiązania z nimi kodeksów etiopskich, a także na fakt, że rozkwit arabskiego introligatorstwa przypada na okres islamskiego podboju Bliskiego Wschodu, Bizancjum, Egiptu i Północnej Afryki w VII w. | |
| − | + | Budowa kapitałek islamskich przez stulecia pozostała w dużej mierze niezmieniona, z wyjątkiem rzadkich, nietypowych rozwiązań. Tradycyjne kapitałki wykonywano na rdzeniu z paska skóry umieszczonego na krawędzi bloku przy grzbiecie i zadzierzgiwanego o składki, przez co uzyskiwano bazę kapitałki, oplecioną nicią stanowiącą swoistą osnowę (ang. warp)(il.5a). Następnie zazwyczaj dwa kolory jedwabnych nici tworzących wątek (ang. weft) przeplatano przez osnowę (il.5b), uzyskując najczęściej wzór zygzaka (il. 6) lub rzadziej inny (il.7). Niekiedy skórzany rdzeń bazy doklejano do grzbietu. Długość rdzenia jest zwykle równa szerokości grzbietu, lecz czasami mógł on być dłuższy, pozostawiano go takim celowo i doklejano lub doszywano do zewnętrznych kart lub scezury (il. 8). Oprócz skóry, rdzenie mogły być wykonane ze zwiniętego pergaminu, skręconych nici, paska tkaniny lub sztywnego materiału roślinnego, np. bambusa lub trzciny ‒ takie rozwiązania są częstsze w rękopisach z południowowschodniej Azji (il. 9). W bardzo rzadkich przypadkach w ogóle nie stosowano rdzenia. | |
| − | + | Nić doszywającą rdzeń (szycie konstrukcyjne) zwykle mocowano przez dowiązanie jej do jednej z zewnętrznych składek wewnątrz lub na zewnątrz bloku. Szycie rozpoczynano na rdzeniu od strony bloku i prowadzono w stronę grzbietu. Nić wprowadzano w składki około 30 – 40 mm od krawędzi bloku, czasem z wykonaniem podwójnych pętli w każdej składce dla stworzenia bardziej zwartej osnowy. Nici obszycia zwykle były jedwabne (czasem podwójne) w dwóch kolorach, np. czerwonym i białym, czerwonym i żółtym, zielonym i różowym. Poza najbardziej popularnym wzorem zygzaka w dwóch kolorach można znaleźć zygzaki trójkolorowe (il. 10), a także przypadki wzoru pionowego (il. 11), skośnego (il. 12) lub „szachownicy” (il. 13). Nici mogły być gładkie lub szorstkie, z błyszczącego jedwabiu lub matowej bawełny. Niektóre kapitałki w ogóle nie posiadają dekoracyjnego obszycia i mają wyłącznie szycie konstrukcyjne (il. 14). Skóra obleczenia na grzbiecie mogła być docięta równo (nie wykonywano podwinięć) lub wystawać nad kapitałkę i być nad nią formowana w tzw. „ucho” (il. 6, 15). | |
| − | + | ||
| + | Rozróżnia się trzy zasadnicze typy k.i.: | ||
| + | * Kapitałka tradycyjna (ang. traditional Islamic headband) ‒ kapitałka z szyciem podstawowym na rdzeniu z paska skóry i z obszyciem zewnętrznym we wzór zygzaka, zwykle w dwóch kolorach (il. 1, 2). | ||
| + | * Kapitałka z nacięciem (ang. saw-cut endband) ‒ kapitałka, w której nici szycia podstawowego zahaczane są o dodatkową nić umieszczoną w nacięciu bloku. Może być wykonywana z rdzeniem lub bez niego (il. 3). | ||
| + | * Kapitałka z frędzlami (ang. fringed/frilled endband) ‒ kapitałka z wystającymi, „roztrzepanymi” końcami rdzenia (wykonanego ze sznurka albo nici) lub nićmi obszycia zewnętrznego (il. 4). | ||
| − | + | * Nietypowe odmiany kapitałek islamskich: | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | Nietypowe odmiany kapitałek islamskich | + | |
W księgach z południowo-wschodniej Azji można znaleźć kapitałki z „roztrzepanymi” zakończeniami przypominającymi frędzle, które powstawały z nieobciętych, roztrzepanych nici szycia albo nieobciętego rdzenia z tkaniny, sznurka jedwabnego, lnianego lub innego materiału (il. 16). | W księgach z południowo-wschodniej Azji można znaleźć kapitałki z „roztrzepanymi” zakończeniami przypominającymi frędzle, które powstawały z nieobciętych, roztrzepanych nici szycia albo nieobciętego rdzenia z tkaniny, sznurka jedwabnego, lnianego lub innego materiału (il. 16). | ||
| + | |||
Inną odmianą jest wykonanie obwiązania kapitałki jedną z jej nici szycia konstrukcyjnego już po obszyciu dekoracyjnym, co być może stosowano w celu uchronienia jej przed zsuwaniem się z zadzierzgnięć (il. 17). | Inną odmianą jest wykonanie obwiązania kapitałki jedną z jej nici szycia konstrukcyjnego już po obszyciu dekoracyjnym, co być może stosowano w celu uchronienia jej przed zsuwaniem się z zadzierzgnięć (il. 17). | ||
| − | |||
| − | + | Występują także nieliczne kapitałki osadzone w ścięciu krawędzi przy grzbiecie bloku (ang. saw-cut endbands). Kapitałki te posiadały rdzeń (il. 18) lub były bezrdzeniowe. W przypadku braku rdzenia bazę stanowiły grube nici, które doszywano do bloku w odległości ok. 20 mm od krawędzi grzbietu (il. 19). Stosowanie tego utrudniającego pracę rozwiązania prawdopodobnie wynikało z chęci uniknięcia przesuwania się obszycia, lecz odbywało się to kosztem elastyczności bloku. Takie kapitałki zidentyfikowano m. in. w kodeksach z Jemenu z wieku XIX i XX (Sheper). W kodeksach islamskich kapitałki były ich integralnym elementem, sporadycznie nie występują jedynie w cienkich woluminach. | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| − | |||
| − | |||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
| Linia 45: | Linia 30: | ||
<gallery> | <gallery> | ||
File:1i.jpg|il. 1. szycie podstawowe tradycyjnej kapitałki islamskiej, schemat, rys. M. Dorębska | File:1i.jpg|il. 1. szycie podstawowe tradycyjnej kapitałki islamskiej, schemat, rys. M. Dorębska | ||
| − | File: | + | File:2i.jpg|il. 2. obszycie dekoracyjne tradycyjnej kapitałki islamskiej, schemat, rys. M. Dorębska |
| − | File: | + | File:3i.jpg|il. 3. kapitałka islamska z nacięciem, schemat, rys. M. Dorębska |
| − | File: | + | File:4i.jpg|il. 4. kapitałka islamska z frędzlami, schemat, rys. M. Dorębska |
| + | File:Il._5..jpg|Przeplatanie przez szycie podstawowe (osnowę) nici w dwóch kolorach z utworzeniem wzoru zygzaka (wątek), wg J.A.Szirmai | ||
| + | File:Il._6..jpg|il. 6. Kapitałka islamska z typowym obszyciem w dwukolorowy zygzak; widoczne jest także „ucho” utworzone z obleczenia. | ||
| + | File:Il._7..jpg|il. 7. Kapitałka islamska z obszyciem nietypowym. | ||
| + | File:Il._8..jpg|il. 8. Kapitałka islamska z rdzeniem, którego koniec przyszyto nicią do zewnętrznej karty bloku. | ||
| + | File:Il._9..jpg|il. 9. Kapitałka islamska z rdzeniem ze zwiniętego paska pergaminu. | ||
| + | File:Il._10..jpg|il. 10. Kapitałka islamska z obszyciem w trójkolorowy zygzak. | ||
| + | File:Il._11..jpg|il. 11. Kapitałka islamska z obszyciem w pionowe paski w dwóch kolorach. | ||
| + | File:Il._12..jpg|il. 12. Kapitałka islamska z obszyciem we wzór z ukośnych pasków w dwóch kolorach. | ||
| + | File:Il._13..jpg|il. 13. Kapitałka islamska z obszyciem we wzór przypominający szachownicę. | ||
| + | File:Il._14..jpg|il. 14. Kapitałka islamska bez dekoracyjnego obszycia. | ||
| + | File:Il._15..jpg|il. 15. Kapitałka islamska z tzw. uchem utworzonym z obleczenia. | ||
| + | File:Il._16..jpg|il. 16. Kapitałka islamska z rdzeniem z pasków tkaniny, których końce tworzą frędzle. | ||
| + | File:Il._17..jpg|il. 17. Kapitałka islamska obwiązana jedną z nici obszycia zewnętrznego (czerwoną). | ||
| + | File:Il._18..jpg|il. 18. Kapitałka islamska z nacięciem, bez rdzenia, z obszyciem zewnętrznym z nici w naturalnym kolorze i paska czerwonej tkaniny. | ||
| + | File:Il._19..jpg|il. 19. Kapitałka islamska z nacięciem, bez rdzenia, charakterystycznie spłaszczona w porównaniu z tradycyjną kapitałką islamską posiadającą rdzeń z paska skóry. | ||
| + | |||
| + | |||
</gallery> | </gallery> | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| + | # Bibliothéque nationale (red.), Les tranchefiles brodees. Etude historique et technique, Bibliothéque nationale de France 1989. | ||
| + | # Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008. | ||
| + | # Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMk, Toruń 2018. | ||
| + | # Evetts D. M., Traditional Islamic Chevron Headband, „Guild of Book Workers Journal”, 1981, t. 19, nr 1. | ||
| + | # Fischer B., Sewing and Endband in the Islamic Technique of Binding, „Restaurator”, 1986. | ||
| + | # Greenfield Jane, Hille Jenny, Endbands from East to West. How to work them, New Castle 2017. | ||
| + | # Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992. | ||
| + | # Language of Bindings. Dostępny w World Wide Web: http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3059 [dostęp: 5 czerwca 2017]. | ||
| + | # Scheper Karin, The Islamic Bookbinding Tradition. A Book Archeological Study, Haga 2014. | ||
| + | # Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999, s.57-58. | ||
| − | |||
---- | ---- | ||
| − | Autor: '''P. | + | Autor: '''M.P.B.''' |
Aktualna wersja na dzień 18:13, 15 wrz 2021
Spis treści
Kapitałka islamska
(ang. Islamic endband/headband; niem. das orientalisches Kapital; fr. tranchefile arabe; cz. islámský kapitálek)
Kapitałka islamska należy do grupy kapitałek ksiąg basenu Morza Śródziemnego i orientalnych. Kodeksy islamskie zalicza się do dziedzictwa obszaru Morza Śródziemnego ze względu na powiązania z nimi kodeksów etiopskich, a także na fakt, że rozkwit arabskiego introligatorstwa przypada na okres islamskiego podboju Bliskiego Wschodu, Bizancjum, Egiptu i Północnej Afryki w VII w. Budowa kapitałek islamskich przez stulecia pozostała w dużej mierze niezmieniona, z wyjątkiem rzadkich, nietypowych rozwiązań. Tradycyjne kapitałki wykonywano na rdzeniu z paska skóry umieszczonego na krawędzi bloku przy grzbiecie i zadzierzgiwanego o składki, przez co uzyskiwano bazę kapitałki, oplecioną nicią stanowiącą swoistą osnowę (ang. warp)(il.5a). Następnie zazwyczaj dwa kolory jedwabnych nici tworzących wątek (ang. weft) przeplatano przez osnowę (il.5b), uzyskując najczęściej wzór zygzaka (il. 6) lub rzadziej inny (il.7). Niekiedy skórzany rdzeń bazy doklejano do grzbietu. Długość rdzenia jest zwykle równa szerokości grzbietu, lecz czasami mógł on być dłuższy, pozostawiano go takim celowo i doklejano lub doszywano do zewnętrznych kart lub scezury (il. 8). Oprócz skóry, rdzenie mogły być wykonane ze zwiniętego pergaminu, skręconych nici, paska tkaniny lub sztywnego materiału roślinnego, np. bambusa lub trzciny ‒ takie rozwiązania są częstsze w rękopisach z południowowschodniej Azji (il. 9). W bardzo rzadkich przypadkach w ogóle nie stosowano rdzenia.
Nić doszywającą rdzeń (szycie konstrukcyjne) zwykle mocowano przez dowiązanie jej do jednej z zewnętrznych składek wewnątrz lub na zewnątrz bloku. Szycie rozpoczynano na rdzeniu od strony bloku i prowadzono w stronę grzbietu. Nić wprowadzano w składki około 30 – 40 mm od krawędzi bloku, czasem z wykonaniem podwójnych pętli w każdej składce dla stworzenia bardziej zwartej osnowy. Nici obszycia zwykle były jedwabne (czasem podwójne) w dwóch kolorach, np. czerwonym i białym, czerwonym i żółtym, zielonym i różowym. Poza najbardziej popularnym wzorem zygzaka w dwóch kolorach można znaleźć zygzaki trójkolorowe (il. 10), a także przypadki wzoru pionowego (il. 11), skośnego (il. 12) lub „szachownicy” (il. 13). Nici mogły być gładkie lub szorstkie, z błyszczącego jedwabiu lub matowej bawełny. Niektóre kapitałki w ogóle nie posiadają dekoracyjnego obszycia i mają wyłącznie szycie konstrukcyjne (il. 14). Skóra obleczenia na grzbiecie mogła być docięta równo (nie wykonywano podwinięć) lub wystawać nad kapitałkę i być nad nią formowana w tzw. „ucho” (il. 6, 15).
Rozróżnia się trzy zasadnicze typy k.i.:
- Kapitałka tradycyjna (ang. traditional Islamic headband) ‒ kapitałka z szyciem podstawowym na rdzeniu z paska skóry i z obszyciem zewnętrznym we wzór zygzaka, zwykle w dwóch kolorach (il. 1, 2).
- Kapitałka z nacięciem (ang. saw-cut endband) ‒ kapitałka, w której nici szycia podstawowego zahaczane są o dodatkową nić umieszczoną w nacięciu bloku. Może być wykonywana z rdzeniem lub bez niego (il. 3).
- Kapitałka z frędzlami (ang. fringed/frilled endband) ‒ kapitałka z wystającymi, „roztrzepanymi” końcami rdzenia (wykonanego ze sznurka albo nici) lub nićmi obszycia zewnętrznego (il. 4).
- Nietypowe odmiany kapitałek islamskich:
W księgach z południowo-wschodniej Azji można znaleźć kapitałki z „roztrzepanymi” zakończeniami przypominającymi frędzle, które powstawały z nieobciętych, roztrzepanych nici szycia albo nieobciętego rdzenia z tkaniny, sznurka jedwabnego, lnianego lub innego materiału (il. 16).
Inną odmianą jest wykonanie obwiązania kapitałki jedną z jej nici szycia konstrukcyjnego już po obszyciu dekoracyjnym, co być może stosowano w celu uchronienia jej przed zsuwaniem się z zadzierzgnięć (il. 17).
Występują także nieliczne kapitałki osadzone w ścięciu krawędzi przy grzbiecie bloku (ang. saw-cut endbands). Kapitałki te posiadały rdzeń (il. 18) lub były bezrdzeniowe. W przypadku braku rdzenia bazę stanowiły grube nici, które doszywano do bloku w odległości ok. 20 mm od krawędzi grzbietu (il. 19). Stosowanie tego utrudniającego pracę rozwiązania prawdopodobnie wynikało z chęci uniknięcia przesuwania się obszycia, lecz odbywało się to kosztem elastyczności bloku. Takie kapitałki zidentyfikowano m. in. w kodeksach z Jemenu z wieku XIX i XX (Sheper). W kodeksach islamskich kapitałki były ich integralnym elementem, sporadycznie nie występują jedynie w cienkich woluminach.
Zobacz też
Grafika
il. 1. szycie podstawowe tradycyjnej kapitałki islamskiej, schemat, rys. M. Dorębska
il. 2. obszycie dekoracyjne tradycyjnej kapitałki islamskiej, schemat, rys. M. Dorębska
il. 3. kapitałka islamska z nacięciem, schemat, rys. M. Dorębska
il. 4. kapitałka islamska z frędzlami, schemat, rys. M. Dorębska
Przeplatanie przez szycie podstawowe (osnowę) nici w dwóch kolorach z utworzeniem wzoru zygzaka (wątek), wg J.A.Szirmai
il. 6. Kapitałka islamska z typowym obszyciem w dwukolorowy zygzak; widoczne jest także „ucho” utworzone z obleczenia.
il. 7. Kapitałka islamska z obszyciem nietypowym.
il. 8. Kapitałka islamska z rdzeniem, którego koniec przyszyto nicią do zewnętrznej karty bloku.
il. 9. Kapitałka islamska z rdzeniem ze zwiniętego paska pergaminu.
il. 10. Kapitałka islamska z obszyciem w trójkolorowy zygzak.
il. 11. Kapitałka islamska z obszyciem w pionowe paski w dwóch kolorach.
il. 12. Kapitałka islamska z obszyciem we wzór z ukośnych pasków w dwóch kolorach.
il. 13. Kapitałka islamska z obszyciem we wzór przypominający szachownicę.
il. 14. Kapitałka islamska bez dekoracyjnego obszycia.
il. 15. Kapitałka islamska z tzw. uchem utworzonym z obleczenia.
il. 16. Kapitałka islamska z rdzeniem z pasków tkaniny, których końce tworzą frędzle.
il. 17. Kapitałka islamska obwiązana jedną z nici obszycia zewnętrznego (czerwoną).
il. 18. Kapitałka islamska z nacięciem, bez rdzenia, z obszyciem zewnętrznym z nici w naturalnym kolorze i paska czerwonej tkaniny.
il. 19. Kapitałka islamska z nacięciem, bez rdzenia, charakterystycznie spłaszczona w porównaniu z tradycyjną kapitałką islamską posiadającą rdzeń z paska skóry.
Przypisy
- Bibliothéque nationale (red.), Les tranchefiles brodees. Etude historique et technique, Bibliothéque nationale de France 1989.
- Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008.
- Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMk, Toruń 2018.
- Evetts D. M., Traditional Islamic Chevron Headband, „Guild of Book Workers Journal”, 1981, t. 19, nr 1.
- Fischer B., Sewing and Endband in the Islamic Technique of Binding, „Restaurator”, 1986.
- Greenfield Jane, Hille Jenny, Endbands from East to West. How to work them, New Castle 2017.
- Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992.
- Language of Bindings. Dostępny w World Wide Web: http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3059 [dostęp: 5 czerwca 2017].
- Scheper Karin, The Islamic Bookbinding Tradition. A Book Archeological Study, Haga 2014.
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999, s.57-58.
Autor: M.P.B.
