Kapitałka romańska: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 23:20, 16 gru 2018

Nazwy w innych językach

ang.romanesque endband

Definicja

Kapitałki romańskie to kapitałki występujące w kodeksach powstałych w X – XIII w. w Europie Zachodniej. W kodeksach tych, najczęściej występują, podobnie jak w kodeksach karolińskich, kapitałki z uchem, ale odnotowano też pierwsze tzw. kapitałki integralne.

Opis

Kapitałki romańskie z uchem w odróżnieniu od karolińskich są bardziej dekoracyjne, np. odnotowano częstsze niż w kodeksach karolińskich użycie w obszyciu barwnych nici, pokrycie przedniej ścianki ucha kolorową tkaniną lub papierem oraz skomplikowane hafty na krawędziach uch. Rdzenie stanowią zwykle białe rzemienie takie same jak zwięzy. Podwójne rdzenie i szycie w jodełkę jest częstsze wśród starszych kodeksów. Nić jest zwykle taka jak w bloku, często przeplatana z kolorową, zwykle niebieską. Czasem stosowano więcej kolorów dobranych kolorystycznie do tkaniny pokrywającej przednią ściankę ucha. (il. 1a, 1b, 2)

Wyróżniono kilka typów kapitałek romańskich z uchem:

Typ I - Z szyciem ściegiem w jodełkę lub prostym (ang. herringbone or straight sewing)– kapitałki oparte na dwóch rdzeniach, zwykle ze skóry wyprawianej glinowo. Najczęściej wykonywano je nićmi w dwóch kolorach (il. 3, 4).

Typ II - Kapitałka podstawowa (bazowa) (ang. wound primary endband) – kapitałka oparta na jednym rdzeniu, wokół którego nić szycia podstawowego poprowadzono w ósemkę (il. 5).

Typ III – Kapitałka złożona (ang. compound endband) - kapitałka składająca się z szycia podstawowego (wykonanego jak typ II) i obszycia zewnętrznego, najczęściej ściegiem krzyżowym (il. 6).

Kształty uch i obszycia

Kształty i obszycia uch kapitałek romańskich są generalnie bardzo podobne do kapitałek karolińskich, jednak czasem mogą pojawiać się wielokolorowe warianty obszycia haftem krzyżowym lub w jodełkę. Powszechne w oprawach angielskich obszycie w jodełkę zachodzi często na okładziny na 10 - 20 mm, w czym kapitałki te nawiązują w pewien sposób do kapitałek bizantyńskich. Na francuskich oprawach można natomiast spotkać szczególny rodzaj ucha powstały z obleczenia skórzanego (fr. coiffes debordantes) (il. 7).

Sposoby montażu uch

Ucha, jak i ich zabezpieczenia (ang. tab lining) mogą być przy kodeksach zamontowane na różne sposoby (il. 8a,b), niektórzy badacze próbują to łączyć z funkcją spełnianą przez ten element, bardziej prawdopodobne jest jednak powiązanie różnic konstrukcyjnych z różnymi warsztatami w jakich kodeksy były wykonane, być może jest to jedna z cech typologicznych.

Zobacz też

Kapitałka integralna, kapitałka karolińska

Grafika

• 

  il. 1a. Romańska kapitałka z obszytym uchem, z osobnym zabezpieczeniem grzbietu i ucha; widok od wewnętrznej strony grzbietu oprawy

• 

  il. 1a. Romańska kapitałka z obszytym uchem, z osobnym zabezpieczeniem grzbietu i ucha; widok od zewnętrznej strony grzbietu oprawy

• 

  il. 2. Kapitałka z uchem obszytym nićmi w dwóch kolorach

• 

  il. 3. Kapitałka romańska z uchem na dwóch rdzeniach z obszyciem w jodełkę (rys. M. Dorębska)

Przypisy

1. Bibliothéque nationale (red.), Les tranchefiles brodees. Etude historique et technique, Bibliothéque nationale de France 1989.
2. Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008.
3. Cockerell D., Bookbinding and the care of books. A handbook for amateurs bookbinders & librarians by Douglas Cockerell with drawings by Noel Rooke and other illustrations, Nowy Jork 1902, Szirmai J. A., 1999, s. 203.
4. Greenfield Jane, Hille Jenny, Endbands from East to West. How to work them, New Castle 2017.
5. Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992.
6. Language of Bindings. Dostępny w World Wide Web: http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3059 [dostęp: 5 czerwca 2017].
7. Scheper Karin, The Islamic Bookbinding Tradition. A Book Archeological Study, Haga 2014.
8. Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999.
9. https://parker.stanford.edu/parker/actions/page.do?forward=conservation_slideshow, dostęp: 08.02.2017)

Autor: P.M.