Haftowane oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
(→Haftowane oprawy) |
||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
(ang. embordered bookbindings, fr. reliures en broderie, niem. Stickereieinbände) | (ang. embordered bookbindings, fr. reliures en broderie, niem. Stickereieinbände) | ||
| − | Oprawy, których obleczenie | + | Oprawy, których całe obleczenie lub jego fragment (okładziny, grzbiet) składa się z tkaniny ozdobionej w technice haftu, czyli wyszywania za pomocą igły lub szydełka oraz nici i innych elementów (np. koralików, blaszek, kamieni szlachetnych, itp.). H. o. stanowią specyficzną kategorię →tekstylnych opraw, często też odznaczają się efektownością dekoracji zawdzięczaną bogactwu kompozycji i użytych materiałów. Wg klasyfikacji C. Davenporta h. o. różnicuje się na podstawie ikonografii (dekoracje religijne, symboliczne i heraldyczne oraz ornamentalne, często występujące razem) i techniki wykonania (na płótnie, aksamicie, atłasie). Wg J. Tomaszewskiego należy również wydzielić dekoracje koralikowe oraz z użyciem bortów i galonów. H. o. przeznaczone dla ksiąg liturgicznych wykonywano już we wczesnym średniowieczu; wśród nich wyróżniają się płócienne obleczenia pokryte w całości barwnymi wizerunkami i scenami biblijnymi. Od XIV-XV w. haftem zaczęto również zdobić księgi (zwłaszcza modlitewniki) do użytku elit świeckich. Do rozkwitu tej techniki doszło na zachodzie Europy w XVI w., jednakże szczególną popularność zyskała w Angli (np. oprawy wyszywane przez królową Elżbietę I). Wówczas też do kanonu dekoracji h. o. weszły bogate kompozycje ornamentalne, m.in. z finezyjnie opracowanymi motywami kwiatów, jak również superekslibrisy herbowe i monogramowe. Oprócz ksiąg liturgicznych i modlitewników oprawiano w ten sposób księgi o charakterze świeckim (rękopisy i druki dedykacyjne oraz donacyjne, dyplomy i inne ważne dokumenty). Stosowanie kosztownych tkanin tła (np. atłas), nici z jedwabiu i srebra, pereł oraz rozmaitych blaszek ze szlachetnych kruszców, potęgowało dostojeństwo tak oprawionych woluminów. Jednakże w XVIII w. techniką haftu (urozmaicaną malowaniem i aplikacjami w formie medalionów) zaczęto zdobić też miniaturowe →almanachów oprawy. Pod koniec XVIII w. spopularyzowała się technika łączenia skórzanych obramień z haftowanymi zwierciadłami okładzin. Równocześnie rozpowszechniać się zaczął haft krzyżykowy i koralikowy. Ten drugi apogeum popularności osiągnął w XIX w., m.in. na oprawach modlitewników, śpiewników, sztambuchów i pamiętników, jak również futerałów, portfeli, teczek itp. przedmiotów. W zdobnictwie introligatorskim XX-XXI w. technika haftu niemal zamarła, niemniej niekiedy tworzone są dzieła nawiązujące do starych formuł (np. haftu krzyżykowego) bądź oryginalnie przekształcające stare wzorce. W Polsce zachowała się niewielka liczba h. o. z XV-XVIII w. (m.in. słynna oprawa haftowana prawdopodobnie przez Annę Jagiellonkę w 1582 r., książki ze zbioru opata Jana Ponętowskiego oraz szereg dzieł z superekslibrisami herbowymi bądź monogramowymi). Znacznie więcej zabytków tego rodzaju pochodzi z XIX-pocz. XX w. Zob. też: →aksamitne oprawy. |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
Wersja z 12:46, 2 cze 2021
Spis treści
Haftowane oprawy
(ang. embordered bookbindings, fr. reliures en broderie, niem. Stickereieinbände)
Oprawy, których całe obleczenie lub jego fragment (okładziny, grzbiet) składa się z tkaniny ozdobionej w technice haftu, czyli wyszywania za pomocą igły lub szydełka oraz nici i innych elementów (np. koralików, blaszek, kamieni szlachetnych, itp.). H. o. stanowią specyficzną kategorię →tekstylnych opraw, często też odznaczają się efektownością dekoracji zawdzięczaną bogactwu kompozycji i użytych materiałów. Wg klasyfikacji C. Davenporta h. o. różnicuje się na podstawie ikonografii (dekoracje religijne, symboliczne i heraldyczne oraz ornamentalne, często występujące razem) i techniki wykonania (na płótnie, aksamicie, atłasie). Wg J. Tomaszewskiego należy również wydzielić dekoracje koralikowe oraz z użyciem bortów i galonów. H. o. przeznaczone dla ksiąg liturgicznych wykonywano już we wczesnym średniowieczu; wśród nich wyróżniają się płócienne obleczenia pokryte w całości barwnymi wizerunkami i scenami biblijnymi. Od XIV-XV w. haftem zaczęto również zdobić księgi (zwłaszcza modlitewniki) do użytku elit świeckich. Do rozkwitu tej techniki doszło na zachodzie Europy w XVI w., jednakże szczególną popularność zyskała w Angli (np. oprawy wyszywane przez królową Elżbietę I). Wówczas też do kanonu dekoracji h. o. weszły bogate kompozycje ornamentalne, m.in. z finezyjnie opracowanymi motywami kwiatów, jak również superekslibrisy herbowe i monogramowe. Oprócz ksiąg liturgicznych i modlitewników oprawiano w ten sposób księgi o charakterze świeckim (rękopisy i druki dedykacyjne oraz donacyjne, dyplomy i inne ważne dokumenty). Stosowanie kosztownych tkanin tła (np. atłas), nici z jedwabiu i srebra, pereł oraz rozmaitych blaszek ze szlachetnych kruszców, potęgowało dostojeństwo tak oprawionych woluminów. Jednakże w XVIII w. techniką haftu (urozmaicaną malowaniem i aplikacjami w formie medalionów) zaczęto zdobić też miniaturowe →almanachów oprawy. Pod koniec XVIII w. spopularyzowała się technika łączenia skórzanych obramień z haftowanymi zwierciadłami okładzin. Równocześnie rozpowszechniać się zaczął haft krzyżykowy i koralikowy. Ten drugi apogeum popularności osiągnął w XIX w., m.in. na oprawach modlitewników, śpiewników, sztambuchów i pamiętników, jak również futerałów, portfeli, teczek itp. przedmiotów. W zdobnictwie introligatorskim XX-XXI w. technika haftu niemal zamarła, niemniej niekiedy tworzone są dzieła nawiązujące do starych formuł (np. haftu krzyżykowego) bądź oryginalnie przekształcające stare wzorce. W Polsce zachowała się niewielka liczba h. o. z XV-XVIII w. (m.in. słynna oprawa haftowana prawdopodobnie przez Annę Jagiellonkę w 1582 r., książki ze zbioru opata Jana Ponętowskiego oraz szereg dzieł z superekslibrisami herbowymi bądź monogramowymi). Znacznie więcej zabytków tego rodzaju pochodzi z XIX-pocz. XX w. Zob. też: →aksamitne oprawy.
Zobacz też
Grafika
Haftowana perłami oprawa darowana Akademii Krakowskiej przez królową Annę Jagiellonkę, 1582
Oprawa haftowana koralikami, ok. 1840.
Przypisy
- Tomaszewski J., Oprawy haftowane i tekstylne z XVI-XIX wieku w zbiorach polskich, Warszawa 2013.
Autor: E.P.
