Małpa: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 22:16, 24 sty 2021

Małpa

(także: małpka) (ang. monkey; fr. singe)

Zwierzę, które jako „człowiek o zdegenerowanej naturze” (Bernard Silvestris) było w średniowieczu obciążone negatywną symboliką, związaną m.in. z lubieżnością i próżnością. W romańskim i gotyckim zdobnictwie introligatorskim przedstawiana najczęściej na kwadratowych i romboidalnych tłokach (przeważnie miniaturowych: od ok. 0,7 cm do ok. 1,8 cm) jako siedząca i wpatrująca się w okrągłe zwierciadło trzymane w jednej z rąk. Takiż wizerunek na tłoku w kształcie tarczy herbowej stosował w początkach XVI w. poznański introligator (prawdopodobnie Walenty Papież). Prostokątny tłok ze sceną osaczania jelenia przez zwierzęta symbolizujące siły nieczyste, w tym małpę, stosował na przełomie XV i XVI w. gdański Introligator Rozet. Jej motyw pojawiał się w dekoracji nacinanych opraw z XV w. Na plakietach niderlandzkich z 2 poł. XV-1 poł. XVI w. często ukazywana wśród wici, razem z innymi zwierzętami. Widnieje też wśród drôleries na radełkach gotyckich, używanych od schyłku XV w. do 2 ćw. XVI w. m.in. na oprawach krakowskich. W nowożytnym zdobnictwie introligatorskim pojawiała się bardzo rzadko.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Zoomorficzne motywy

Grafika

• 

  Małpa z lustrem w dekoracji zwierciadła oprawy nacinanej, Niemcy, XV w., Heraldische Meisterwerke, taf. 64b

• 

  Małpa z lustrem wśród innych motywów dekoracji oprawy nacinanej, Niemcy, XV w.

• 

  Wycisk tłoka gotyckiego z motywem małpy, XV w.

• 

  Małpa (w lewym narożniku kompozycji) dekoracji tłoka stosowanego przez gdańskiego Introligatora Rozet, przełom XV i XVI w., PAN BG, fot. A. Wagner

• 

  Motyw małpy wkomponowany w wić roślinną na radełku gotyckim, Kraków, pocz. XVI w.

• 

  Motyw małpy wkomponowany w wić roślinną, zdobiącą plakietę niderlandzką, przed 1543 r.

• 

  Tłok z motywem małpa trzymającej lustro, prawdopodobnie Walenty Papież, Poznań, pocz. XVI w., Baworowianum, BN im. Stefanyka, Lwów

• 

  Motyw grającej małpy (w centrum zwierciadła) wśród innych motywów i ornamentów na oprawie w stylu plateresco, Hiszpania, lata 70. XVI w., wg Fernández 1994

Przypisy

1. Günther 1921, tabl. IV/il. 74;
2. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 21;
3. Schmidt-Künsemüller 1985, s. 195;
4. Fogelmark 1990, tabl. XI, XV-XVII, XXIII i in.;
5. Fernández 1994, nr kat./il. 4;
6. Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 1.

Autor: A.W.