Orzeł: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Orzeł== | ==Orzeł== | ||
| − | (ang. eagle, niem. Adler) | + | (ang. eagle, niem. Adler, fr. aigle) |
Jeden z najpopularniejszych motywów w zdobnictwie opraw średniowiecznych. Na romańskich oprawach XII-XIII w. ukazywany głównie jako atrybut św. Jana Ewangelisty (z aureolą wokół głowy), jedno lub dwugłowy motyw zoomorficzny o różnorakiej symbolice (przeważnie ujęty z boku, z rozłożonymi skrzydłami) oraz motyw heraldyczny (ujęty frontalnie z symetrycznie rozpostartymi skrzydłami). Rozpowszechniony na oprawach gotyckich XV-pocz. XVI w. jako samodzielny motyw na tłokach o najczęściej romboidalnym i okrągłym kształcie. Zazwyczaj podlegał stylizacji heraldycznej: ukazywany frontalne z głową w profilu, z otwartym dziobem i regularnie ukształtowanymi skrzydłami o długich lotkach ułożonych pionowo lub/i ukośnie; w kręgu bizantyńskim a później niemieckim często jako tzw. Doppeladler (orzeł z podwójną głową) nierzadko pod koroną zamkniętą. Jako godło państwowe częsty na oprawach krakowskich 4 ćw. XV – pocz. XVI w. W introligatorstwie renesansowym jego popularność zmalała, odtąd też prezentowany najczęściej jako godło herbowe. Motyw napoleońskiego o. cesarskiego był typowy dla francuskich opraw empirowych. W historyzującej konwencji przedstawieniowej ukazywany w herbach Królestwa Polskiego lub Rzeczypospolitej Obojga Narodów na wielu oprawach i okładkach wydawniczych książek polskich czasów zaborów (np. oprawy wydawnicze albumu Królowie Polscy Lessera z 1860 r. wykonane w warszawskim warsztacie Adolfa Kantora) oraz oprawach artystycznych (np. z paryskiej pracowni Wincentego Kisiela). Liczne nowatorskie projekty tłoków z herbowym O. Polskim, podlegającym stylistyce art déco lub oficjalnemu wzorcowi godła państwowego, powstały w okresie międzywojennym. Najczęściej w funkcji godła państwowego pojawia się we współczesnej w galanterii introligatorskiej. | Jeden z najpopularniejszych motywów w zdobnictwie opraw średniowiecznych. Na romańskich oprawach XII-XIII w. ukazywany głównie jako atrybut św. Jana Ewangelisty (z aureolą wokół głowy), jedno lub dwugłowy motyw zoomorficzny o różnorakiej symbolice (przeważnie ujęty z boku, z rozłożonymi skrzydłami) oraz motyw heraldyczny (ujęty frontalnie z symetrycznie rozpostartymi skrzydłami). Rozpowszechniony na oprawach gotyckich XV-pocz. XVI w. jako samodzielny motyw na tłokach o najczęściej romboidalnym i okrągłym kształcie. Zazwyczaj podlegał stylizacji heraldycznej: ukazywany frontalne z głową w profilu, z otwartym dziobem i regularnie ukształtowanymi skrzydłami o długich lotkach ułożonych pionowo lub/i ukośnie; w kręgu bizantyńskim a później niemieckim często jako tzw. Doppeladler (orzeł z podwójną głową) nierzadko pod koroną zamkniętą. Jako godło państwowe częsty na oprawach krakowskich 4 ćw. XV – pocz. XVI w. W introligatorstwie renesansowym jego popularność zmalała, odtąd też prezentowany najczęściej jako godło herbowe. Motyw napoleońskiego o. cesarskiego był typowy dla francuskich opraw empirowych. W historyzującej konwencji przedstawieniowej ukazywany w herbach Królestwa Polskiego lub Rzeczypospolitej Obojga Narodów na wielu oprawach i okładkach wydawniczych książek polskich czasów zaborów (np. oprawy wydawnicze albumu Królowie Polscy Lessera z 1860 r. wykonane w warszawskim warsztacie Adolfa Kantora) oraz oprawach artystycznych (np. z paryskiej pracowni Wincentego Kisiela). Liczne nowatorskie projekty tłoków z herbowym O. Polskim, podlegającym stylistyce art déco lub oficjalnemu wzorcowi godła państwowego, powstały w okresie międzywojennym. Najczęściej w funkcji godła państwowego pojawia się we współczesnej w galanterii introligatorskiej. | ||
Wersja z 00:21, 18 sty 2021
Spis treści
Orzeł
(ang. eagle, niem. Adler, fr. aigle)
Jeden z najpopularniejszych motywów w zdobnictwie opraw średniowiecznych. Na romańskich oprawach XII-XIII w. ukazywany głównie jako atrybut św. Jana Ewangelisty (z aureolą wokół głowy), jedno lub dwugłowy motyw zoomorficzny o różnorakiej symbolice (przeważnie ujęty z boku, z rozłożonymi skrzydłami) oraz motyw heraldyczny (ujęty frontalnie z symetrycznie rozpostartymi skrzydłami). Rozpowszechniony na oprawach gotyckich XV-pocz. XVI w. jako samodzielny motyw na tłokach o najczęściej romboidalnym i okrągłym kształcie. Zazwyczaj podlegał stylizacji heraldycznej: ukazywany frontalne z głową w profilu, z otwartym dziobem i regularnie ukształtowanymi skrzydłami o długich lotkach ułożonych pionowo lub/i ukośnie; w kręgu bizantyńskim a później niemieckim często jako tzw. Doppeladler (orzeł z podwójną głową) nierzadko pod koroną zamkniętą. Jako godło państwowe częsty na oprawach krakowskich 4 ćw. XV – pocz. XVI w. W introligatorstwie renesansowym jego popularność zmalała, odtąd też prezentowany najczęściej jako godło herbowe. Motyw napoleońskiego o. cesarskiego był typowy dla francuskich opraw empirowych. W historyzującej konwencji przedstawieniowej ukazywany w herbach Królestwa Polskiego lub Rzeczypospolitej Obojga Narodów na wielu oprawach i okładkach wydawniczych książek polskich czasów zaborów (np. oprawy wydawnicze albumu Królowie Polscy Lessera z 1860 r. wykonane w warszawskim warsztacie Adolfa Kantora) oraz oprawach artystycznych (np. z paryskiej pracowni Wincentego Kisiela). Liczne nowatorskie projekty tłoków z herbowym O. Polskim, podlegającym stylistyce art déco lub oficjalnemu wzorcowi godła państwowego, powstały w okresie międzywojennym. Najczęściej w funkcji godła państwowego pojawia się we współczesnej w galanterii introligatorskiej.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Ptak
Zoomorficzne motywy
Grafika
Motywy orła heraldycznego naprzemienne z motywami koguta wkomponowane w wić roślinną na oprawie nacinanej, Śląsk?, Łużyce?, 1 poł. XIv w., BUMK Toruń, fot. T. Kurek
Dwugłowy orzeł cesarski na oprawie bizantyńskiej, wg Federici, Houlis 1988
Przykłady tłoków z dwugłowymi orłami cesarskimi na oprawach bizantyńskich, wg Federici, Houlis 1988
Tłok z orłem heraldycznym w czterolistnym medalionie maswerkowym na oprawie gotyckiej, Kolonia, XIV w., Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. A. Wagner
Wycisk tłoka z orłem w herbie jako element dekoracji grzbietu oprawy krakowskiej, lata 60.70 XV w., BJ Kraków, fot. A. Wagner
Wycisk tłoka z orłem w herbie na oprawie wrocławskiej z 2 poł. XV w., Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, fot. A. Wagner
Motywy orła heraldycznego na oprawie wrocławskiej lub praskiej, między 1483 a 1516, wg Voit 2020
Wycisk tłoka z ołem heraldycznym, 2 poł. XV w.
Wycisk tłoka z dwugłowym orłem heraldycznym, 2 poł. XV w.
Dekoracja oprawy gotyckiej ze zwielokrotnionych motywów dwugłowego orła heraldycznego, 2 poł. XV w.
Wycisk tłoka z motywem orła, 2 poł. XV w.
Wycisk tłoka z motywem orła heraldycznego, 2 poł. XV w.
Wycisk tłoka z motywem orła heraldycznego, Kraków, ok. 1520 r.
Wyciski prostokątnego tłoka z charakterystycznym motywem orła, Kraków, 4 ćw. XV w.
Orzeł jako godło Królestwa Polskiego w medalionie na oprawie Jana Białego, 1 poł. XVI w., wg: Piekarski 1927
Motyw orła heraldycznego na oprawie włoskiej, XVI w.
Motyw orła pruskiego na oprawie z kon. XVIII w.
Motyw orła napoleońskiego na oprawie Almanachu Cesarstwa Francji z 1809 r.
Herb z orłem napoleońskim na oprawie francuskiej z XIX w.
Orzeł Królestwa Polskiego na oprawie Wincentego Kisiela, lata 40. XIX w.
Motywy Orła Polskiego na oprawie Kroniki Zamku Królewskiego na Wawelu, Robert Jahoda, Kraków, 1929, wg "Silva Rerum", V, 1930, tabl. nie num
Przypisy
- Chmiel 1917, s. 12-13;
- Lewicka-Kamińska 1956, tabl. 8/il. 2, 10/il. 28, 15/il. 1,7 i in;
- Krynicka 1967, tabl. I-VII;
- Krynicka 1980, il. 7a-c, 8-10, 11a i in.;
- Carvin 1988, nr kat./il. A.110, C.81, M.915;
- Federici, Houlis 1988, s. 42-44;
- Devauchelle 1995, s. 170-171;
- Tondel 2007, il. na s. 158-159, tabl. XXXII,
- Czyżak 2016, il. 256-258
Autor: A.W.
