Banderola: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 15:02, 10 sty 2021

Banderola

(filakteria) (fr. banderole, phylactère)

Banderola (znaczenie 1)

Stylizowany pas pergaminu bądź wstęga z zagiętymi lub zawiniętymi końcami, mieszczący napis. Motyw popularny w introligatorstwie gotyckim XV-pocz. XVI w., wyciskany z tłoka, przeważnie o małych rozmiarach (ok. 0,5-1 cm x 2-5 cm). W odniesieniu do treści napisów b. dzielą się na 2 kategorie: mieszczące słowa lub ich skróty o wymowie religijnej (np. „Maria” „Jhesus”, „ihs”) oraz mieszczące imię introligatora, nazwę miasta, w którym znajdował się warsztat, rzadziej zaś napis identyfikujący właściciela księgi (instytucjonalnego lub prywatnego); czasami na obu końcach wyrazów lub pomiędzy nimi umieszczone są drobne ozdobniki. Wzorem tego rodzaju przedstawień w innych dziedzinach plastyki i rzemiosła artystycznego, napisy miały krój teksturowy, a od schyłku XV w. niekiedy też antykwowy. Zarówno b. o funkcji dekoracyjnej jak i funkcji sygnatury introligatora oraz znaku własnościowego ukazywano w rozmaitych miejscach na okładzinach. W oprawach 1 poł. XV w. dominowało rozmieszczenie ich pojedynczych lub kilku motywów, rozproszonych wśród innych elementów dekoracji zwierciadła i jego ram. Pod koniec XV w. i na początku XVI w. coraz częściej kształtowano z ich zwielokrotnionych wycisków ornamenty w ramach, niekiedy przypominające sznurowy ornament. W Polsce najbardziej znane są b. na oprawach krakowskich i gdańskich od schyłku XV do pocz. XVI w. (np. Introligator z Banderolą „maria hilf”, Jakub Jeżowski, Introligator Smoka – młodszy), w podobnym czasie w Toruniu b. z sygnaturą posługiwał się Maciej Hadeber. Jako typowa dla estetyki gotyckiej b. całkowicie zanikła w introligatorstwie 1 poł. XVI w.

Banderola (znaczenie 2)

Ornament rzadko spotykany na oprawach gotyckich (XV w.) w formie sztywno zaginanej (zygazkowatej) wstęgi z prostą dekoracją (np. perełkowaniem); wyciskany z tłoka lub radełka.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Sznurowy ornament

Grafika

• 
• 
• 

  Banderola jako sygnatura introligatora, Henryka Costera z Lubeki na oprawie Biblii 42-wierszowej Gutenberga, wg: Tondel, Inkunabuły..., 2007, il. na s. 163,

• 

  Banderola jako sygnatura introligatora (na górze) oraz banderole jako ornament (u dołu) na oprawie późnogotyckiej, 3-4 ćw. XV w.

• 

  Banderole jako ornament w obramieniu (bordiurze) zwierciadła oprawy późnogotyckiej, Wrocław, 2 poł. XV w.,Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, fot. A. Wagner

• 

  Banderole jako ornament w obramieniu (bordiurze) zwierciadła oprawy późnogotyckiej, 2 poł. XV w., repr. wg: Tondel, Inkunabuły..., 2007, tabl. XLVII

Przypisy

1. EWOK 1971, szp. 106-107;
2. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 284-296;
3. Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 3;
4. Garwoliński 2015, s. 107-132.

Autor: A.W.