Tekst źródłowy strony Zapięcia haczykowe

==Zapięcia haczykowe==
(ang. hook-clasp fastenings; niem. Einhakverschluss)

Zapięcia te składają się z różnych form metalowych zaczepów mocowanych do powierzchni przedniej okładziny i zapinki w formie haczyka mocowanego skórzanym paskiem do tylnej okładziny (fot. 1), bądź połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny (fot. 2). Elementy zapięć wycina się w blasze pilnikiem, bądź wykonuje się (rzadziej) gotowy odlew. Zapięcia haczykowe zaczęły się rozpowszechniać wraz ze wzrostem produkcji kodeksów, tj. od 2. poł. XV wieku. Stanowią dominujący typ zapięć w XV i XVI w. Wyróżnia  się w tym typie zapięć kilka podstawowych wersji zaczepów i zapinek.
===Wersje zaczepów ===
* zaczep okienkowy (ang. slotted catchplate/catch plate; niem. Fenster-Lager) - składa się z metalowego zaczepu z wyciętym otworem "okienkiem".  Okienko może być wycięte na zagięciu zaczepu (il. 3, 1-44), na powierzchni okładzinowej zaczepu (il.3,1-46, 1-47), na powierzchni krawędziowej zaczepu (il. 3, 1-48). Specyficznym rozwiązaniem jest okno wygięte do środka (il. 3, 1-45).
* zaczep rynnowy (szponowy, pazurkowy; ang. catch plate with shovel; niem. Rinnen-Lager)- składa się z metalowego zaczepu z końcówką wygiętą do góry w formę otwartego kanału/rowka/rynny, o który zaczepia się haczykową zapinkę. Zaczep może być zamontowany na krawędzi okładziny lub wystawać poza nią. Zaczepy rynnowe mogą przybierać różne formy: płytka rynna (il. 4, 1-58), rynna podwójna (il. 4, 1-59), głęboka rynna z bocznym zamknięciem zapobiegającym zsuwaniu się haka (popularny w Wiedniu w 2. poł. XV w.)(il. 4, 1-60), rynna z bocznymi blaszkami zapobiegającymi się zsunięciu haka (il. 4, 1-61), głęboka rynna kątowo wygięta (popularny w klasztorach Austrii i Szwajcarii w XV w.)(il. 4, 1-62).
* zaczep rulonikowy (ang. catch plate with roll; niem. Wulst - Lager)- składa się z metalowego zaczepu z końcówką wygiętą w formę rolki, o którą zaczepia się haczykowa zapinka. Zaczepy rulonikowe mogą przybierać różne formy: rolka – najpopularniejszy typ (popularny w południowej Francji w XV w.)(il. 5, 1-55), rolka z rdzeniem stalowym (popularna w Niemczech w XV w.)(il. 5, 1-56), rolka z rdzeniem stalowym i listwą krawędziową (il. 5, 1-57).
* zaczep sztyftowy (ang. pin/bar catch plate; niem. Stift - Lager) - składa się z metalowego zaczepu, którego końcówka została wycięta w kształt litery "U", a następnie dwie końcówki końcówki zostały zawinięte wokół metalowego sztyftu. Zaczepy te mogą być montowane na powierzchni przedniej okładziny na dwa sposoby: sztyftem na dół (il. 6) lub do góry (il. 7).
===Wersje zapinek haczykowych===
Zapinki generalnie składają się z matalowej blaszki wygiętej odpowiednio do kształtu zaczepu. Pod względem formy wyróżnia się dwa typy zapinek haczykowych: płaska blaszka z haczykiem (il. 8, 1-64) i popularne w renesansie zapinki haczykowe skręcone spiralnie (il. 8, 1-65). 
====Zapinki haczykowe paskowe====
Zapinki haczykowe paskowe (ang. hooked clasps) ponadto zawierają element łączący ją ze skórzanym paskiem mocowanym do tylnej okładziny, tzw. przytulinę, języczek (ang. back plate; niem. Unterblech). Wyróżnia się cztery podstawowe typy przytulin:
* mała blaszka mocowana na pojedynczy nit (il. 9)
* duża blaszka mocowana na kilka nitów (najbardziej popularna)(il. 10)
* duża blaszka zlutowana z zapinką (il. 11)
* zapinka podwójna (il. 12)
====Zapinki haczykowe metalowe====
Zapinka haczykowa w pełni metalowa (ang. all-metal/hinged clasp) zakończona jest pojedynczym lub podwójnym wałkiem zawiasowym (il. 13)

==Zobacz też==
[[Indeks alfabetyczny]] <br>
[[Zamknięcia kodeksów]] <br>
[[Zapięcia kodeksów]] <br>

==Grafika==

<gallery>
File:Adler hak1 s.2.jpg|il. 1. Zapięcie paskowe haczykowe sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2)
File:Adler hak2 s2.jpg|il. 2. Zapięcie metalowe haczykowe sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2)
File:Adler hak ok s21.jpg|il. 3. Zaczepy okienkowe. (rys. Adler G., 2010, s.21)
File:Adler hakryn s24.jpg|il. 4. Zaczepy rynnowe.  (rys. Adler G., 2010, s.24).
File:Adle hakrol s23.jpg|il. 5. Zaczepy rulonikowe. (rys. Adler G., 2010, s.23)
File:Adler hakszt1 s22.jpg|il. 6. Zaczep sztyftowy odwrócony w dół. (rys. Adler G., 2010, s.22)
File:Adler hakszt2 s23.jpg|il. 7. Zaczep sztyftowy odwrócony w górę. (rys. Adler G., 2010, s.23)
File:Adler haki s25.jpg|il. 8. Formy zapinek haczykowych. (rys. Adler G., 2010, s.25)
File:Nasada2.jpg|il. 9. Przykład przytuliny (rys. Diirfeld E.B., 1993, s. 429.)
File:Nasada3.jpg|il. 10. Przykład przytuliny (rys. Diirfeld E.B., 1993, s. 429.)
File:Nasada1.jpg|il. 11. Przykład przytuliny (rys. Diirfeld E.B., 1993, s. 429.)
File:Nasada4.jpg|il. 12. Przykład przytuliny (rys. Diirfeld E.B., 1993, s. 429.)
File:Adler zapmetal s26.jpg|il. 13. Zapinka haczykowa metalowa (rys. Adler G., 2010, s. 26)
</gallery>

==Przypisy==

# Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 21-27.
# Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 22, 53-56.
# Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 427, 429.


----
Autor: '''M.P.B.'''