Tekst źródłowy strony Sakwowe oprawy

Oprawy o materiale obleczenia (skóra lub tkanina) znacznie wydłużonym poza dolną krawędź woluminu i zakończonym węzłem (głowa Turka), haczykiem bądź pierścieniem. Rozwiązanie to służyło wygodnemu trzymaniu księgi w ręce, jak również przytroczeniu książki do pasa. Przeważnie sakwa stanowi zewnętrzną warstwę oprawy, pod którą znajduje się obleczenie z innego materiału. Obie warstwy łączono guzami lub okuciami. Sakwy skórzane były na ogół ściśle dopasowane do spodniej warstwy obleczenia poprzez montaż w stanie wilgotnym. 

	Oprawy sakwowe prawdopodobnie wykształciły się z płaszczowych opraw, w których płat skóry pozostawiony poza krawędziami okładek służył do obłożenia woluminu w celach ochronnych (np. podczas transportu). Pojawiły się na przełomie XIV i XV w. w południowych Niemczech, będąc stosowanymi przynajmniej do 2 ćw. XVI w., głównie w krajach podlegających wpływom niemieckim. Stosowano je przy książkach niewielkiego formatu i często używanych, jak modlitewniki (noszone do kościoła lub kaplicy) oraz zbiory praw i ustaw (wykorzystywane przy rozstrzyganiu sporów poza siedzibą władzy). O popularności tego typu oprawy w kręgach kościelnych i świeckich zadecydowały nie tylko względy praktyczne, ale też charakterystyczna dla ery gotyckiej moda na rozmaite sakwy i woreczki noszone przy ciele. Świadectwem niegdysiejszego rozpowszechnienia opraw tego typu są ich liczne wizerunki w plastyce XV-1 ćw. XVI w., głównie w scenach religijnych i wyobrażeniach świętych, poddanych tzw. aktualizacji (czyli dostosowaniu strojów i innych elementów kultury materialnej do realiów epoki). 

W późniejszych stuleciach, wraz z włączaniem ksiąg w oprawach sakwowych do bibliotek instytucjonalnych, ich przytłaczającą większość zniszczono poprzez odcięcie naddatku obleczenia przeszkadzającego w przechowywaniu książek na półkach. Do dziś w zbiorach światowych zachowało się około 100 takich artefaktów. W Polsce posiada je Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu (luksusowa oprawa aksamitna ze złotniczymi okuciami, przed 1546 r.) oraz Muzeum Narodowe w Krakowie (gotycka oprawa skórzana lub jej kopia z XIX-pocz. XX w.).     


==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Głowa Turka]] <br>
[[Gotyckie oprawy]] <br>
[[Ikonografia opraw]] <br>
[[Modlitewników oprawy]] <br>
[[Płaszczowe oprawy]] <br>

==Grafika==

<gallery>
Plik:Sakwowe opr., Oprawa sakwowa jako element kompozycji Ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner.jpg | Oprawa sakwowa jako element kompozycji Ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner
Plik:Sakwowe opr., Przykład noszenia ksiązki w oprawie sakwowej, rzeźba niemiecka, ok. 1500 r..jpg | Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, ok. 1500 r.
Plik:Sakwowe opr., Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, rzeźba niemiecka, kon. XV - pocz. XVI w..jpg | Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, kon. XV - pocz. XVI w.
File:Sakwowa.jpg|Oprawa sakwowa duńska, ok. 1490
Plik:Sakwowe opr., Oprawa sakwowa z księgozbioru księżnej Doroty - żony Albrechta Pruskiego, Prusy Książęce, przed 1546, BU Toruń, fot. wg Tondel, Wagner 2019.jpg | Oprawa sakwowa z księgozbioru księżnej Doroty - żony Albrechta Pruskiego, Prusy Książęce, przed 1546, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. wg Tondel, Wagner 2019




</gallery>

==Przypisy==



# ''Encyklopedia wiedzy o książce'' [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, s. 1713.
# Majkowski Edmund, O''prawy sakwowe. Przyczynek do historji introligatorstwa u schyłku wieków średnich'', [w:] "Polska Gazeta Introligatorska" Poznań 1931, nr 9, s.117 - 120.
# Szirmai J.A., ''The Archeology of medieval bookbinding'', London & New York 2017, s. 236-239.
# Tomaszewski Jacek, ''Girdle books and leather overcovers in Poland. Relics and iconographic sources'', „Polish Libraries”, 2016, vol. 4, s. 84-180 
# L. i H. Alker, ''Das Beutelbuch in der bildenden Kunst: ein beschreibendes Verzeichnis'', Mainz 1966.
# Loubier Hans, ''Der Bucheinband von seinen Anfängen bis zum Ende des 18. Jahrhunderts'', Leipzig 1926, s. 93-95.
# Bruckner Ursula, ''Beutelbuch-Originale'', „Studien zum Buch- und Bibliothekswesen”, 9, 1995, s. 5–23.
# Bruckner Ursula, ''Das Beutelbuch und seine Verwandten - der Hülleneinband, das Faltbuch und der Buchbeutel'', „Gutenberg Jahrbuch”, 1997, s. 307-324.
# Růžena Škodová, Ivan Kopáčik, ''Historie, typologie a proces výroby makety sáčkové vazby'', [w:] Sborník XXIV. seminář Společenstva českých knihařů 2021, s. 32-41.
# Semkowicz Władysław, ''Paleografia łacińska'', Kraków 1951
# Tondel Janusz, ''Ein Beutelbuch aus dem altpreußischen Königsberg'', „Gutenberg Jahrbuch”, 1987, s. 313-316;
# Smith Margit J., ''The medieval girdle book'', New Castle, Deleware 2017.

----
Autor: '''M.P.B., E.P., A.W.'''