Tekst źródłowy strony Okucia centralne

==Okucia centralne==
(ang. centrepieces/centre pieces; fr. ombilic; niem. Mittelbeschlag; wł. ombelico, umbone) 

Okucia centralne niezmiernie rzadko występują na oprawach kodeksów same, występują zazwyczaj z okuciami narożnymi i są z nimi kompatybilne. Ich funkcją jest ochrona skórzanego obleczenia przed ścieraniem w centralnej części okładzin oraz zapobieganie deformowaniu się dużych i ciężkich drewnianych okładzin w centralnej części. Ze względu na niewielką grubość samych okuć często występowały wraz z guzami, co pozwalało na zwiększenie odległości kodeksu od powierzchni blatu. Generalnie dzielą się na okucie bezguzowe i z guzami. 

===Okucia centralne bezguzowe=== 
* płaskie - forma całkowicie płaska, powierzchnia może być tłoczona, grawerowana lub wytłaczana. Wykonywane były zwykle z żelaza, mosiądzu lub srebra. Kształt okrągły, kwadrantowy, rombowy lub herbowy. Popularne w okresie od XII - XIX wieku. (il. 1)
* reliefowe -  forma reliefowa, co pozwalało na uzyskanie większej odległości powierzchni obleczenia od powierzchni blatu. Obróbkę plastyczną przechodziły w czasie odlewu lub tłoczono je. Wykonywane zwykle z mosiądzu, brązu i srebra. Kształt okrągły, owalny lub kwadratowy. Zdarzało się, że wbijano w nie także guzy. Spotykane są na kodeksach z okresu XVII-XIX wiek. (il. 2)
===Okucie centralne z guzem===
* jednoelementowe - guzy odlewano wraz z okuciem, lub w odlane okucie wbijano i przylutowywano pusty guz wybijany anką (rodzaj kowadła, klepadło). Pusty guz wypełniano zazwyczaj np. drewnianą formą, co chroniło je przed deformacją (il. 3). Wykonywano je głównie z mosiądzu, czasami również ze srebra. Spotykane na kodeksach z okresu XIV-XVI wiek, w całej Europie Środkowej. Guzy były też odlane w masie wraz z okuciem(il. 4). Wykonywane były z brązu, a od XV w. także z mosiądzu i srebra. Kształt okrągły, kwiatu, gwiazdy i prostokąta. Zazwyczaj posiadały dekoracje: kwiaty (lilie), liście, stylizowane zwierzęta i teksty (modlitwy, inwokacje). Spotykane na kodeksach z XIV-XVI w. 
* dwuelementowe - guz mocowano na odlanej płytce stanowiąca podstawę guza. Najczęściej spotykaną formą guza w tym rodzaju okucia był był guz kapeluszowy. Stosowano je od XIV - XVI w. (il. 5).

==Zobacz też==
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Guzy]] <br>
[[Okucia]] <br>

==Grafika==

<gallery>
File:Adler okcen1s.41.jpg|il. 1. Okucie centralne bezguzowe płaskie. (Adler G., 2010, s. 41)
File:Adler okcen2s41.jpg|il. 2. Okucie centralne bezguzowe reliefowe. Adler G., 2010, s. 41)
File:Adler okcen3s41.jpg|il. 3. Okucie centralne guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 41)
File:Adler okcen4s42.jpg|il. 4. Okucie centralne guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 42)
File:Adler okcen5s42.jpg|il. 5. Okucie centralne guzowe dwuelemntowe. (Adler G., 2010, s. 42)

</gallery>

==Przypisy==

# Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 40-41.
# Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 29-31.
# Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis, s. 24-25.
# Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002, s. 339.
# Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 264.

----
Autor: '''M.P.B.'''