Tekst źródłowy strony Liturgicznych ksiąg oprawy

Oprawy ksiąg używanych przy sprawowaniu Służby Bożej w liturgii mszalnej, sakramentów i sakramentaliów oraz w oficjalnej modlitwie Kościoła (ponad 30 rodzajów ksiąg w obrządku łacińskim, np. antyfonarz, brewiarz, ewangeliarz, godzinki, pontyfikał, oraz kilkanaście w obrządku bizantyńsko-ruskim). 

W zależności od rodzaju księgi, okoliczności jej wykonania (donacyjne oprawy) oraz posiadacza, ich oprawy mogą mieć formę skromną i czysto użytkową (np. wielu chorałowych ksiąg oprawy) lub niezwykle kosztowną i kunsztowną. Tyczy się to zwłaszcza sakramentarzy, ewangeliarzy i innych ksiąg składających się na mszał, ukształtowany na ich bazie w XII-XIII w. Ze względu na wyjątkową rangę symboliczną takich woluminów, okładziny ich opraw wykonywano z najkosztowniejszych kruszców (srebrne, złotnicze oprawy) oraz plakiet/płytek z kości słoniowej (płaskorzeźbiona dekoracja), które wzbogacano kameryzowaniem oraz dekoracjami floralnymi i figuralnymi opracowanymi w rozmaitych technikach złotniczych, jak grawerowanie i emaliowanie (np. limozyjskie oprawy). Niekiedy w okładziny wkomponowywano relikwie świętych znajdujące się w specjalnej obudowie (relikwiarzowe oprawy). W skarbcach kościelnych, muzeach i bibliotekach europejskich oraz amerykańskich zachowała się relatywnie duża liczba średniowiecznych dzieł tego rodzaju. Z kolei ze względu na burze dziejowe jedynym, zachowanym do dziś, artefaktem tej kategorii, którego użytkowano w Polsce jest Ewangeliarza Anastazji oprawa (XII w.). Pod koniec średniowiecza coraz częstsze stawało się obijanie desek okładzin kosztownymi, importowanymi tkaninami (tekstylne oprawy) wraz z kunsztownymi okuciami i zapięciami. 

Czas reformacji w XVI w. nie sprzyjał powstawaniu arcydzieł w tej sferze, niemniej przez cały czas rozwijała się tradycja luksusowych opraw modlitewników, wśród których powszechne było stosowanie – nierzadko finezyjnie opracowanych – okuć i zapięć. Do ponownego rozkwitu l. k. o. doszło w XVII-XVIII w., co w kręgu katolickim wyraziło się w ogromnej liczbie srebrnych opraw o bogatej (np. odlewanej, repusowanej i cyzelowanej) dekoracji. Upowszechniły się też aksamitne oprawy z okuciami, niejednokrotnie zajmującymi większość powierzchni okładzin. Na Zachodzie Europy, zwłaszcza we Francji, wykonywano dla tych ksiąg również skórzane oprawy o profuzji złoconej dekoracji ornamentalnej. W XIX w. ogromną rolę zaczęły odgrywać wydawnicze oprawy mszałów, a w mniejszym stopniu innych rodzajów ksiąg liturgicznych. Nadawano im bogatą dekorację złoconą i barwioną, do której wyciskania używano dużoformatowych plakiet/matryc; nierzadko zaopatrywano je również w – formalnie bogate, ale produkowane przemysłowymi metodami – okucia i zapięcia. Przez cały czas powstawały też oprawy rzemieślnicze, odznaczające się wysokimi walorami artystycznymi, wykonywane na indywidualne zlecenia. Ów dualizm w charakterze produkcji/wykonawstwa l. k. o. przetrwał nie tylko do okresu międzywojennego (w Polsce np. dzieła autorstwa Bonawentury Lenarta), ale do czasów współczesnych.                
	
W kręgu bizantyńsko-ruskim l. k. o. wystawiane na ołtarze („podnosnyje”) oprawiano w złote, srebrne lub miedziane blachy. Wzorem ksiąg bizantyńskich były grawerowane, emaliowane i kameryzowane nieoszlifowanymi kamieniami, a najkosztowniejsze zdobione techniką →filigranową. Popularne było też pokrywanie ich aksamitem (wiśniowym, fioletowym lub zielonym) oraz złocenie i cyzelowanie obcięć kart. Centrum takich dzieł zdobi zazwyczaj scena Ukrzyżowania (u prawosławnych i starowierców) lub Zmartwychwstania Chrystusa (u unitów), zaś naroża – wizerunki ewangelistów.  

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Aksamitne oprawy]] <br>
[[Chorałowych ksiąg oprawy]] <br>
[[Donacyjne oprawy]] <br>
[[Ewangeliarza Anastazji oprawa]] <br>
[[Kameryzowanie]] <br>
[[Limozyjskie oprawy]] <br>
[[Modlitewników oprawy]] <br>
[[Płaskorzeźbiona dekoracja]] <br>
[[Relikwiarzowe oprawy]] <br>
[[Tekstylne oprawy]] <br>
[[Wydawnicze oprawy]] <br>
[[Złotnicze oprawy]] <br>

==Grafika==

<gallery>


Plik:Liturg. opr. ewangeliarza ze Skewry z 11 w., opr. może Lwów, XVII w., BN, POLONA.jpg | Oprawa barokowa Ewangeliarza ze Skewry (XI w.), prawdopodobnie Lwów, XVII w., BN, Warszawa, fot. wg: www.polona.pl 

Plik:Liturgicznych ksiąg oprawy, Oprawa Biblii, Rosja, po 1758 r., fot. wg Breslauer 1992, Catalogue 110.jpg | Oprawa Biblii, Rosja, po 1758 r., fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110


Plik:Liturgicznych ksiąg opr., historyzujące opr., krzyż, oprawa XIX w. mszału z XVI w., BczartMNK, POLON.jpg | Oprawa historyzująca mszału z XVI w., Polska, XIX w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl 

Plik:Img431, Liturgicznych ksiąg, XX w. wg Colombo 1952.jpg | Oprawa księgi liturgicznej, Włochy, 1 poł. XX w., fot. wg: Colombo 1952

</gallery>

==Przypisy==

# Semkowicz 1951, s. 122-129, 132-139; 
# Steenbock 1965; 
# Pokora 2013, s. 40-51; 
# Pokora, Muraszko 2015, il. na s. 15, 26-27, 34; 
# Engelhart 2015, s. 109-125; 
# Ganz 2015; 
# Pokora 2015, s. 47-57;  
# Jaroszewicz-Pieresławcew 2016, s. 245-246; 
# Reudenbach 2017, s. 49-78; 
# Roth 2017, s. 39-47; 
# Tomaszewski 2018, s. 171-174. 

----
Autor: '''A.W.'''