Tekst źródłowy strony Linearna dekoracja

(także: '''linearny ornament''' / '''linearna ornamentyka''') 


Dekoracja oparta na jednej, podwójnej lub zwielokrotnionej linii. W zdobnictwie opraw występuje samodzielnie, tworząc układy geometryczne o rozmaitym stopniu skomplikowania (geometryczna dekoracja), lub razem z innymi formami dekoracji, tj. floralną i figuralną. W tych ostatnich przeważnie służy wytyczaniu granic między polami zwierciadła i otaczającej go ramy (lub ram) jak również kompartymentów grzbietu, które zapełnione są ornamentami i motywami zdobniczymi. Niekiedy linie widoczne na oprawie (najczęściej ślepo wyciśnięte strychulcem lub sztyftem) nie są jego dekoracją, lecz pozostałością po wyznaczaniu przez introligatora układu kompozycyjnego.
	Proste kompozycje geometryczne utworzone z pojedynczych linii strychulcowych występowały przez całe średniowiecze, szczególnie na oprawach wykonanych w środowisku klasztornym. Bardziej skomplikowane kompozycje linearno-geometryczne rozpowszechniły się dopiero na oprawach gotyckich w XV-pocz. XVI w. W okresie tym ugruntowało się też traktowanie linii jako „szkieletu” kompozycyjnego, w który wkomponowuje się – nierzadko profuzję – dekoracji floralnej i figuralnej. W renesansie włoskim zaczęto wyzyskiwać linie jako element kompozycji geometrycznych o powściągliwej dekoracji ornamentalnej (aldyńskie oprawy). Coraz częściej uszlachetniano je złoceniami występującymi samodzielnie lub ze ślepymi wyciskami (rezerwowanymi dla mniej eksponowanych elementów dekoracji). Linie kształtowane tłokami lub filetą stały się w XVI w. „budulcem” coraz bardziej wyrafinowanych kompozycji geometryczno-floralnych, jak np. niektóre grolierowskie oprawy, a przede wszystkim ''à la fanfare'' oprawy. Jako wyznacznik granic między zwierciadłem a – nierzadko rozbudowaną – strukturą ram ornamentalnych są nieodłącznym składnikiem radełkowych opraw XVI-XVII, a nawet XVIII w. Podobną rolę odgrywały też w oprawach barokowych i rokowych, np. w zgeometryzowanych, późnych odmianach dzieł à la fanfare, oprawach wachlarzowych i wielu dziełach z dekoracją filigranową (pointillé). Rolę głównego elementu kompozycji nadano im zaś na ''à la Duseuil'' (''Du Seuil'') oprawach: potrójne, linearne ramy tzw. ''à l’ancienne'' (z których dwie są blisko siebie a trzecia oddalona) tworzą wewnętrzną, prostokątną ramę zwierciadła, często wyzbytego dekoracji. Do ponownego wzrostu znaczenia linii jako wyznacznika ram zwierciadła doszło w oprawach empirowych. Efektownymi połączeniami pojedynczych lub zwielokrotnionych linii i narożnych, bujnych ornamentów cechują się liczne oprawy romantyczne. Na płynnej, wijącej się linii oparto kompozycję wielu opraw secesyjnych (np. proj. Henry’ego van de Velde). Apogeum wykwintu i skomplikowania we wzajemnych układach linii nastąpiło w oprawach XX w., począwszy od stylu ''art déco'' (np. kreacje Pierre Legraina, Rose Adler i Paula Boneta z przecinającymi się okręgami, spiralami, kratkami itp.). Odtąd abstrakcyjne formy linearne, chętnie kombinowane z wielobarwnością pól i zróżnicowaniem faktur obleczenia, należą do stałego repertuaru dekoracji opraw artystycznych. Obok nich niezmiennie praktykuje się tradycyjne i proste układy kompozycyjne oparte na linii. 

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Aldyńskie oprawy]] <br>
[[Art déco oprawy]] <br>
[[à la Duseuil oprawy]] <br>
[[à la fanfare oprawy]] <br>
[[Figuralna dekoracja]] <br>
[[Floralna dekoracja]] <br>
[[Grolierowskie oprawy]] <br>
[[Geometryczna dekoracja]] <br>
[[Ornamentyka oprawy]] <br>
[[Radełkowe oprawy]] <br>

==Grafika==

<gallery>

Plik:Pasowy układ dekoracji skombinowany z ośrodkowym u. d. na renesansowej oprawie włoskiej, XVI w., wg. Fürstenberg, De Marinis 1966.jpg | Zmultiplikowane, złocone linie jako dominanta kompozycyjna w dekoracji oprawy renesansowej, Włochy, XVI w., fot. wg.: Fürstenberg, De Marinis 1966  

Plik:Linearna dekoracja na oprawie klasycystycznej, Henry Walther, Londyn, ok. 1808, fot. wg Breslauer1992, Catalogue 110.jpg | Linearna dekoracja na oprawie klasycystycznej, Henry Walther, Londyn, ok. 1808, fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110

Plik:Linearna dekoracja, Oprawa w stylistyce art deco, Władysław Semkowicz, prawdop. lata 20.30 XX w., fot. wg Bukowska 1992.jpg | Dekoracja linearna na oprawie art déco, Władysław Semkowicz, prawdopodobnie lata 20-30 XX w., fot. wg: Bukowska 1992

Plik:Linearna dekoracja na oprawie Charlesa McLeish Seniora, 1914, fot. wg Breslauer 1992, Catalogue 110.jpg | Linearna dekoracja na oprawie Charlesa McLeish Seniora, 1914, fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110

Plik:Linearna dekoracja na oprawie z Wiener Werkstätte, Wiedeń, przed 1932 r., fot. wg Łakomy-Chłosta 2020.jpg | Linearna dekoracja na oprawie z Wiener Werkstätte, Wiedeń, przed 1932 r., fot. wg: Łakomy-Chłosta 2020


Plik:Linearna dekoracja na oprawie art deco, Pierre Legrain, po 1926 r., fot. wg Breslauer 1992, Catalogue 110.jpg | Linearna dekoracja na oprawie art deco, Pierre Legrain, po 1926 r., fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110


Plik:Linearna dekoracja oprawy nowoczesnej, Ignatz Wiemeler, po 1931, fot. wg Breslauer 1992, Catalogue 110.jpg | Linearna dekoracja oprawy nowoczesnej, Ignatz Wiemeler, po 1931, fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110

Plik:Linearna dekoracja oprawy irradiante, proj. Paul Bonnet, wyk. Rene Desmules i Collet, 1945.1946, fot. wg Breslauer 1992, Catalogue 110.jpg | Linearna dekoracja oprawy ''irradiante'', proj. Paul Bonnet, wyk. Rene Desmules i Collet, 1945-1946, fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110


Plik:Linearna dekoracja na współczesnej oprawie artystycznej, Denis Grégoire, 1966, fot. wg Wittock 2009.jpg | Linearna dekoracja na współczesnej oprawie artystycznej, Denis Grégoire, 1966, fot. wg Wittock 2009


</gallery>

==Przypisy==

# Hobson 1970; 
# Mazal 1990; 
# von Arnim 1992; 
# Ducimetière 2007, s. 393; 
# Wittock 2008, kat. 10-16, 18-22 i in.; 
# Łakomy-Chłosta 2020, il. 1a-b, e-f; 
# Voit 2020.
----
Autor: '''A.W.'''