Tekst źródłowy strony Kobergerowskie oprawy

Pojęcie stosowane wobec opraw późnogotyckich wykonanych przez introligatorskich kooperantów norymberskiego drukarza, wydawcy i księgarza – Antona Kobergera († 1513), wedle ujednoliconych formuł materiałowo-technicznych i dekoracyjnych. 

Praktykę tę, zaliczaną do początków wydawniczych opraw, wprowadził Koberger z myślą o koncentracji zysków zarówno ze sprzedaży druków tłoczonych w jego firmie, jak też ich iluminowania oraz oprawiania. Z jednej strony ograniczała ona nakład pracy (a tym samym koszty) nad wykonaniem opraw, a z drugiej zapewniała ich efektowny i modny wygląd. Typowe k. o. sporządzane były z fazowanych desek oblekanych wołową lub świńską skórą. Okładziny zaopatrywano w centralne i narożne okucia mosiężne o relatywnie bogatej, plastycznej formie, uzyskiwanej przez tzw. ''clausurmacherów'' w zmechanizowany sposób (zob. sztancowana dekoracja, zn. 1). Podobnie opracowywano mosiężne zapięcia, montowane przy dłuższej krawędzi okładzin. Dekorację wykonywano na ślepo, złocenia ograniczając do napisów, a niekiedy też drobniejszych elementów kompozycji. Posługiwano się przy tym strychulcem i stosunkowo ograniczonym zasobem tłoków. W niektórych przypadkach stosowano też klocki drzeworytnicze (określane również jako plakiety), którymi multiplikowano dekorację zwierciadła bądź wyciskano napisy i bardziej skomplikowane ornamenty w ramach zwierciadła. Typowe kompozycje k. o. składają się z pokaźnego zwierciadła otoczonego dwustrefową ramą z wydzielonymi, narożnymi polami. Na górnej – bardziej reprezentacyjnej – okładzinie zwierciadło wypełniano przeważnie owocu granatu wzorem, wyciskanym z tłoków lub klocków drzew. Z kolei ramy zdobiono naprzemiennymi motywami rozety i konara oplecionego liściem, tworzącymi wzór ''arbor vitae'', ponadto tłokami z motywami floralnymi i zoomorficznymi, w tym fantastycznymi (szczególnie gryf). W górną-poziomą ramę często wkomponowywano napis tytułowy o teksturowym kroju liter, wyciskany z tłoków literniczych bądź jednego klocka (listwy) drzeworytniczego. Na późniejszych oprawach tej grupy pojawiały się też dekoracje radełkowe, stanowiące innowację radykalnie przyspieszającą tempo prac zdobniczych. Dolnym okładzinom – jako mniej eksponowanym – nadawano znacznie skromniejszą dekorację, np. z uproszczoną wersją rombowego wzoru w zwierciadle. Motywy zdobnicze (zazwyczaj rozety lub ''arbor vitae'') ukazywano też w kompartymentach grzbietu. 

Rozpowszechnienie się w Europie k. o. chroniących liczne druki z norymberskiej oficyny wywarło ogromny wpływ na introligatorów nie tylko w innych miastach niemieckich, ale też w całej środkowej Europie. Od schyłku XV w. dzieła w „stylu/typie kobergerowskim” powstawały w Krakowie, Poznaniu, Gdańsku, Wrocławiu oraz pomniejszych ośrodkach wytwórczości. Przynajmniej w dwóch pierwszych miastach na popularność charakterystycznej formuły dekoracji opraw wpływała nie tylko obfitość druków Kobergera trafiających na tamtejsze rynki, ale też przypuszczalnie działalność introligatorni kooperujących z filiami (składami) norymberskiego przedsiębiorstwa. Zmierzch tego stylu dekoracji opraw nastąpił w 2 ćw. XVI w. wraz z upowszechnieniem się stylu renesansowego.           

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Arbor vitae]] <br>
[[Gotyckie oprawy]] <br>
[[Grafika w introligatorstwie]] <br>
[[Gryf]] <br>
[[Owocu granatu wzór]] <br>
[[Plakietowe oprawy]] <br>
[[Rombowy wzór]] <br>
[[Rozeta]] <br>
[[Sztancowana dekoracja]] <br>
[[Wydawnicze oprawy]] <br>

==Grafika==

<gallery>
Plik:Kobergerowskie oprawy, Oprawa w typie kobergerowskim, Norymberga, Hieronymus Muenzer, między 1481 a 1490, Pierpont Morgan Library.jpg | Oprawa tzw. kobergerowska, Norymberga, Hieronymus Muenzer, między 1481 a 1490, zbiory i fot.: Pierpont Morgan Library, Nowy Jork

Plik:Kob1, tzw. Boehmischer Meister, Norymberga, ok. 1486, BTNP, fot. A. Łukawski, wg Wagner 2020.jpg | Oprawa tzw. kobergerowska, "Böhmischer Meister", Norymberga, ok. 1486, Biblioteka Tow. Naukowego Płockiego, fot. A. Łukawski, wg Wagner 2020

Plik:Kobegerowskie oprawy, Oprawa w typie kobergerowskim, prawdop. Augsburg, po. 1491, Pierpont Morgan Library.jpg | Oprawa tzw. kobergerowska, prawdopodobnie Augsburg, po 1491 r., zbiory i fot.: Pierpont Morgan Library, Nowy Jork

Plik:Kobergerowskie oprawy, Oprawa w typie kobergerowskim, prawdop. Norymberga, kon. XV w. BUWr Wrocław, www.bibliotekacyfrowa.pl ...jpg | Oprawa tzw. kobergerowska, prawdopodobnie Norymberga, kon. XV w., BUWr, Wrocław, fot. wg: www.bibliotekacyfrowa.pl

Plik:Kob.3, Opr. w typie kobergerowskim, prawdop. płn. Niemcy, ok. 1500, BUAM, fot. BUAM.jpg | Oprawa w typie kobergerowskim, prawdopodobnie płn. Niemcy (Rostock?), ok. 1500, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, fot. BUAM

Plik:Kob.4, Gdańsk, Baumgart, kon. XV w., wg Tondel 2007.jpg | Oprawa w typie kobergerowskim, Gdańsk, Konrad Baumgart, kon. XV w., Bibl. Seminarium Duchownego w Pelplinie, fot. wg Tondel 2007


</gallery>

==Przypisy==

# Schmidt 1928, s. 113-129; 
# Goldschmidt 1967, t. 1, s. 20, 37-38; 
# Rozsondai 1974, 311-323; 
# Rozsondai 1978; 
# Schwenke, Schunke 1979; 
# von Arnim 1989 II, s. 130-132; 
# Tondel 2007, s. 147-175; 
# Sauer 2013, il. 2-13-2.14; 
# Chlebus 2016 II, s. 41-66; 
# Wagner 2020, kat. 156.  

----
Autor: '''A.W.'''