Tekst źródłowy strony Katalogowanie opraw

===Katalogowanie opraw===

W praktyce biblioteczno-archiwalnej najczęściej tożsame z uwzględnianiem opraw w katalogowaniu druków i rękopisów. Autonomiczne k. o. jest znacznie rzadsze, przeważnie podejmowane w ramach baz opraw lub wystaw. Postulaty k. o. pojawiły się w Niemczech i Anglii pod kon. XIX w. jako konsekwencja wzrastającego zainteresowania tymi artefaktami w badaniach nad dawną książką. W tym okresie zaczęły powstawać w Niemczech pierwsze zbiory przerysów opraw, a ściślej – elementów ich dekoracji wyciskanej z tłoków, radełek i plakiet, stanowiące podstawę badań atrybucyjnych oraz k. o. w rozproszonych zbiorach (P. Schwenke, K. Haebler i in.). Szczególne zasługi w propagowaniu k. o. miał w l. 20. XX w. J. Hofmann, zabiegający o stworzenie centralnego katalogu „godnych uwagi” opraw z bibliotek niemieckich. Z myślą o nim opracowano ujednolicony wzór perforowanej karty katalogowej (zaaprobowanej w 1929 r. przez międzynarodowe środowisko bibliotekarzy) z centralnym miejscem na dane bibliograficzne i sygnaturę dzieła oraz 10 rubrykami wzdłuż obrzeży, zawierającej numeryczne oznaczenia danych: I – czas powstania, II – kraj, III – szczególne cechy stylowe (14 kategorii), IV – zleceniodawca (8 kateg.), V – technika wykonania (13 kateg.), VI – materiał obleczenia (10 kateg.), VII – barwa obleczenia (5 kateg.), VIII – technika dekoracji (20 kateg.), IX – pozostałe cechy szczególne (12 kateg., w tym: nietypowy format, łańcuch, ekslibris, „inne” wyróżniki), X – adnotacja o walorze wystawienniczym egzemplarza. Mimo, że do kon. l. 30. XX w. program k. o. podjęto w ponad 30 bibliotekach, jego realizacja napotkała na ogromne trudności głównie w sferze kompetencji bibliotekarzy oraz finansowania. W Polsce inicjatywę k. o. w ramach badań nad staropolskimi warsztatami introligatorskimi podjął na pocz. l. 20. XX w. K. Piekarski. W tym celu opracował wzór karty katalogowej, cechującej się jednak nadmierną szczegółowością, przesądzającą o jej faktycznym odrzuceniu przez bibliotekarzy (sam autor korzystał z niego wyjątkowo). Krytyki takiej koncepcji k. o. dokonał w 1951 r. A. Birkenmajer, proponując w zamian formułę rozbudowanego opisu oprawy, stosowaną w jego przedwojennych, analitycznych tekstach tegumentologicznych. Ze strony powojennych bibliotekarzy spotkała się ona z niewielkim zainteresowaniem, czemu towarzyszyły – podobnie jak wcześniej w Niemczech – nieprzygotowanie merytoryczne kadry oraz ubóstwo literatury pomocniczej. 

	W kręgu niemieckim owocem wieloletnich prac nad przerysami opraw stały się publikacje pełniące rolę porównywalną do botanicznych „kluczy do oznaczania” warsztatów introligatorskich na podstawie jednego lub kilku ornamentów i motywów zdobniczych, wypreparowanych z opraw i uszeregowanych wg kryterium ikonograficznego (E. Kyriss, I. Schunke i in.). Równoległy nurt w k. o. wiąże się z publikacjami książkowymi, poświęconymi zbiorom poszczególnych bibliotek. Wzrost znaczenia rozbudowanych informacji o oprawach obserwuje się zwłaszcza w k. paleotypów i starych druków (w Polsce np. inkunabuły Biblioteki Seminaryjnej w Pelplinie oraz Biblioteki Narodowej w Warszawie, stare druki XVI w. w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie oraz Ossolineum we Wrocławiu i in.). Ogromną rolę w poznaniu dorobku wybitnych introligatorów bądź kolekcji słynnych bibliofilów odgrywają też k. o. zamieszczane w publikacjach monograficznych. W takich wypadkach noty (o różnym stopniu szczegółowości) i zdjęcia opraw dopełniają treść analityczną. Równie ważne w popularyzacji wiedzy o introligatorstwie są k. o. towarzyszące wystawom – zarówno ''stricte'' tegumentologicznym, jak i o szerszym zakresie tematycznym.    

	Doniosłym wydarzeniem w międzynarodowej tegumentologii było powstanie w kon. lat 90. XX w. tzw. Einbanddatenbank, redagowanej przez zespół bibliotekarzy ze  Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz w Berlinie. Skatalogowane w tej bazie kilkanaście tys. przerysów dekoracji opraw z XV-XVI w. ze zbiorów kilku placówek niemieckich stanowi znakomite, powszechnie wykorzystywane źródło informacji z zakresu atrybucji, datacji czy też stylu dekoracji opraw. W dobie digitalizacji zbiorów bibliotecznych i archiwalnych bazy opraw przejmują rolę tradycyjnych, kartkowych k. o., górując nad nimi łatwością dostępu on-line, elektronicznymi narzędziami usprawniającymi wyszukiwanie danych, dokumentacją fotograficzną, a niekiedy też dokładnością opisu. Taką rolę spełniają bazy opraw ze zbiorów niektórych (coraz liczniejszych) bibliotek światowych, np. British Library w Londynie, Folger Shakespeare Library w Waszyngtonie, Koninklijke Bibliotheek w Hadze, Biblioteka PTPN w Poznaniu i in. Fotografie i noty dot. opraw stanowią też coraz częstszy składnik katalogów zbiorów pojedynczych lub wielu bibliotek (np. POLONA zawierająca oprawy m.in. z Biblioteki Narodowej w Warszawie i Muzeum Narodowego w Krakowie – Biblioteki Czartoryskich). Wobec korzyści, jakie wiążą się z cyfrowymi k. o. wydaje się, że w niedługim czasie zdominują, lub wręcz wyprą, one tradycyjną koncepcję katalogowania dzieł introligatorskich.

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Bazy opraw]] <br>
[[Identyfikacja oprawy]] <br>
[[Opis oprawy]] <br>
[[Przerysy opraw]] <br>
[[Wystawy opraw]] <br>

==Przypisy==

# Loubier 1913, s. 175-184; 
# Hofmann 1926, s. 470-473; 
# Hofmann 1927, s. 489-503; 
# Birkenmajer 1951, s. 105-121; 
# Schmidt-Künsemüller 1959, s. 329-335; 
# Schmidt-Künsemüller 1959 II, s. 226-232; 
# Schunke 1968, s. 522-529; 
# Hohl 1995, s. 282-293; 
# Ottermann 1997, s. 325-331; 
# von Rabenau 2005 II, s. 99-141; 
# Biały 2010, s. 160-176;  
# Herrmann 2017, s. 123-126; 
# Rinn-Kupka 2017, s. 127-134.

----
Autor: '''A.W.'''