Tekst źródłowy strony Karty ochronne

==Karty ochronne 1==
(karty przybyszowe, wyklejka) (ang. fly leaves/flyleaves, free endleaves; fr. gardes; niem. fliegendes Blatt)  

Jedna lub więcej kart znajdujących się pomiędzy przyklejoną do okładziny wyklejką a blokiem książki, pełniących funkcję ochroną względem krańcowych kart właściwych bloku książki. Najczęściej są to karty przybyszowe dodane przez introligatora w procesie oprawy książki lub podczas prac konserwatorskich-restauratorskich (obecnie rzadko), sporadycznie karty dodane przez drukarza, tj. pozostawione niezadrukowane karty w arkuszu drukarskim/składce, tzw. karty integralne.

===Forma. Rodzaje. Konstrukcja===
Pierwsze karty ochronne były wykonane z wtórnie w tym celu wykorzystanych rękopisów na pergaminie. W okresie późniejszym, od XVI w. coraz częściej stanowiły je czyste arkusze papierowe. Najczęściej był to złożony na pół arkusz (bifolium), którego jedna część doklejona była do wewnętrznej strony okładziny, a druga tworzyła kartę ochronną (zob. karty przybyszowe wyklejkowo-ochronna). Karta ta też mogła być w grzbiecie sfalcowana i założona za pierwszą i ostatnią składkę. Istnieje olbrzymia ilość możliwości konstrukcyjnych tych kart. Karty doszywano do bloku w różnej liczbie, bywało że część z nich była papierowa, a część pergaminowa. Pierwsze wyklejki wraz z kartami ochronnymi, celowo dodanymi, znajdują się w książkach francuskiego bibliofila Jana Grolier’a (1479 - 1565). Oprócz innych charakterystycznych cech, książki te, mają dodane na początku i na końcu bloku 4 - 8 czyste karty. Pierwsza karta była pergaminowa i służyła jako wyklejka.

===Działania naprawcze i konserwatorskie===
Dawniej, podczas działań naprawczych, wyklejki i karty ochronne były często usuwane i zastępowane innymi, nowymi. „Ofiarą” tych działań padały różnego rodzaju znaki i zapiski proweniencyjne znajdujące się na wyklejkach i kartach ochronnych. Przykładem takiego błędu będącego następstwem – dziś tak ocenianej -  nonszalancji i nieposzanowania substancji zabytkowej była historia jednego z druków z 1503 r. wchodzącego w skład dawnej biblioteki Mikołaja Czepiela. W XVIII w. postanowiono druk oprawić, introligator zastąpił wówczas pierwotne wyklejki zawierające proweniencję nowymi uniemożliwiając tym samym prace badawcze nad np. odtworzeniem zasobów dawnych bibliotek. Bywało także tak, i to w niedalekiej przeszłości, że w ramach działań wchodzących w zakres konserwacji-restauracji, pozostawiano co prawda pierwotne karty przybyszowe, przemieszczając je i zmieniając tym samym przypisaną im pierwotnie funkcję, a na ich miejsce wprowadzano nowe, tzw. wyklejki konserwatorskie. Zostały one opracowane przez prof. Tadeusza Tuszewskiego, polegały na tym, że dwa bifolia łączono naprzemiennie paskiem tkaniny, po złożeniu wkładano w falc scezury i doszywano do bloku. W okresie późniejszym, te dokładane karty konserwatorskie zostały zmodyfikowane w ten sposób, że 1, 2 lub 3 bifolia wkładano jedno w drugie, dołączano scezurę z pojedynczym lub podwójnym falcem i doszywano do bloku poddawanemu konserwacji-restauracji kodeksowi.
Dziś w kontekście obowiązujących zasad postępowania konserwatorskiego takie działania oceniane są na ogół negatywnie, aczkolwiek każdy przypadek poddawanej konserwacji-restauracji książki należy rozpatrywać indywidualnie.

==Karty ochronne 2==
Element przybyszowy - interfolium (przekładka), kartki zazwyczaj z cienkiej bibułki wszyte, wklejone lub włożone pomiędzy kartkami kodeksu. Mają za zadanie ochronę ilustracji przed odbiciem druku na kartę sąsiednią.

==Zobacz też==
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Interfolium]] <br>
[[Karty przybyszowe]] <br>
[[Karty integralne]] <br>
[[Karty przybyszowe wyklejkowo-ochronne]] <br>
[[Wyklejka]] <br>

==Przypisy==

# Greenfield Jane, ABC of Bookbinding. A Unique Glossary with over 700 illustrations for Collectors and Librarians, Nowy Jork 2002, s. 29.
# Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 2634 - 2635.
# Ewa Chlebus, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84.
# Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986, s. 174-175.
# Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 348.

----
Autor: '''M.P.B.'''