Tekst źródłowy strony Introligatorstwo

==Introligatorstwo==
(łac. intro – do środka, wnętrza, ligare – wiązać) (ang. bookbinding, fr. reliure, niem. Bucheinband, wł. legatura)

Rzemiosło, przemysł i sztuka oprawiania książek, czyli przetwarzania czystych, zapisanych lub zadrukowanych kartek do formy umożliwiającej korzystanie z nich. Na oprawianie książek składają się skomplikowane serie czynności, które obejmują szycie składek składających się na blok książki, wykonanie okładek i wszelkich dekoracji. Od epoki nowożytnej zadania introligatorskie objęły także wykonywanie futerałów i różnego rodzaju pudełek. Początkowo i. było rękodziełem, w którym posługiwano się prostymi narzędziami ręcznymi. Potrzeby edytorstwa i drukarstwa wymusiły jego unowocześnienie, co doprowadziło w 2. poł. XIX w. do przekształcenia rzemiosła o charakterze manufakturowym w i. przemysłowe. Obecnie dwie gałęzie i. funkcjonują obok siebie. 

Jedna z nielicznych nazw rzemiosła zachowana do czasów współczesnych. Dowodzi, że rzemiosło introligatorskie przyszło do Polski z kulturą łacińską.

==Historia==
Techniki introligatorskie na przestrzeni wieków przeszły liczne modyfikacje. W III i IV wieku książka w formie zwoju została definitywnie porzucona na korzyść kodeksu składającego się ze złożonych i połączonych kartek pergaminu, tworzących kształt zbliżony do kwadratu. Od VIII wieku forma kodeksu, a tym samym sposób jego wykonania został całkowicie ukształtowany. Kodeksy grecko-bizantyńskie szyto ściegiem łańcuszkowym nićmi konopnymi, przy czym drewniane okładzinówki rozmiarów bloku szyte były wraz z nim. W okresie karolińskim (VII-XI) w introligatorstwie nastąpiła ważna ewolucja - wprowadzono zwięzy, którymi zazwyczaj były sznurki konopne. Wokół zwięzów owijała się nić wyszywająca składki, a także stały się one elementem łączącym okładzinówki z blokiem, co znacząco wpłynęło na poprawienie trwałości połączenia bloku z okładką. W tym okresie introligatorzy do szycia nie używali jeszcze szywnicy - tylna okładzinówka do której montowano zwięzy stanowiła podstawę i zaczątek szycia książki. Pierwsze wzmianki o wprowadzeniu szywnicy pochodzą z XII w., dzięki temu wynalazkowi szycie kodeksów stało się znacznie łatwiejsze, od tego czasu blok książki jest szyty oddzielnie od desek. Obok sznurków konopnych na zwięzy stosowano także rzemienie, przy czym obok zwięzów pojedynczych zaczęto szyć książki na zwięzy podwójne, zazwyczaj był to pasek skóry rozcięty na pół.  Najczęściej stosowanymi materiałami obleczeniowymi były: skóra, tkanina i pergamin. Drogocenne kodeksy pokrywano także płytkami złota, srebra, kością słoniową, antycznymi kameami, emalią i kamieniami szlachetnymi. W średniowieczu i. było uprawiane w środowiskach klasztornych, a później także uniwersyteckich, w epoce nowożytnej stało się rzemiosłem wykonywanym przez mieszczan.

W okresie renesansu, w szczególności po wynalezieniu druku ruchomą czcionką, w krótkim czasie techniki introligatorskie uległy radykalnej przemianie. Papier jako podłoże druku zastąpił pergamin, deski zostały zastąpione przez kompaturki lub tekturę, zmniejszył się format książki, tym samym książki stały się mniejsze i lżejsze. Na zwięzy zaczęto stosować sznurki, a materiałem obleczeniowym były różne gatunki skór i pergamin. Na grzbietach książek średniowiecznych i jeszcze XVI-wiecznych widoczne były garby. W XV/XVI wieku dzięki wprowadzeniu grzbietówki coraz częściej uzyskiwano grzbiety gładkie. Kapitałki w tych kodeksach były jeszcze szyte na bloku. Przez kilka stuleci techniki introligatorskie nie przechodziły istotnych zmian. 

Pod koniec XVIII wieku opracowana została oprawa „à la Bradel”, której rozwiązania były stosowane w XIX w. i stały się podstawą dla oprawy przemysłowej. Jej istotą jest sporządzanie i dekoracja okładki odrębnie od bloku książki, z którym jest łączona poprzez wklejenie. Kapitałki w tych oprawach są naklejane, a tańsze materiały obleczeniowe, jak płótno i papier wyparły drogą skórę i pergamin. W XX wieku tradycyjne introligatorstwo zostało zmarginalizowane, zdominowane przez introligatorstwo przemysłowe,  zw. też poligraficznym. Wykonuje ono przy użyciu maszyn seryjne oprawy nowo wydrukowanych publikacji. Oprócz wykonywania twardych i miękkich opraw zajmuje się krojeniem papieru, lakierowaniem, laminowaniem, czyli całością procesów wykończeniowych druków (postpress). Oprawy wykonywane są wg specyfikacji technicznej i projektu graficznego dostarczonego przez zleceniodawcę. Introligatorstwo tradycyjne znalazło jednak w XIX i XX w., a także obecnie swoją przestrzeń, w wykonywaniu  opraw bibliofilskich, edycji specjalnych i tzw. opraw artystycznych. Nie angażują się w to zwykli rzemieślnicy, lecz wytrawni introligatorzy, artyści książki, ze znajomością sztuk zdobniczych, czasem we współpracy z artystami tworzącymi projekt dekoracyjny. Ten rodzaj oprawy artystycznej jest często wykonywany z wykorzystaniem wielu innowacyjnych technik zdobniczych. Często są to dzieła autorskie, sygnowane, o wartości kolekcjonerskiej, nagradzane na wystawach i konkursach.

==Zobacz też==
[[Indeks alfabetyczny]] <br>
[[Bradel]] <br>
[[Kodeks]] <br>
[[Oprawa książki]] <br>
[[Szycie książek]] <br>
[[Wklejane oprawy]] <br>

==Przypisy==
# Introligatorstwo, [Pokorzyńska E.], Encyklopedia książki, red.Żbikowska-Migoń A.,  Skalska-Zlat M., Wrocław 2017, s.747-753.
# Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 259-260. 
# Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, London & New York 2017, s. 141.

----
Autor: '''M.P.B.'''