Tekst źródłowy strony Geometryczna dekoracja

===Geometryczna dekoracja===

(także: geometryczny ornament / geometryczna ornamentyka) (ang. geometrical pattern)

Dekoracja złożona z figur geometrycznych ukształtowanych za pomocą linii lub pól barwnych. Od początku zdobnictwa opraw powszechnie stosuje się g. podziały stref dekoracji na okładzinach (pole zwierciadła i jego obramienie) oraz grzbiecie (kompartymenty), rzadziej też na obcięciach bloku. Ich układ i wzajemne proporcje zależą od takich czynników, jak epoka artystyczna, ośrodek wytwórczości, a nawet wykonawca dzieła. Najczęściej podziały te wyznaczają linie (linearna dekoracja), rzadziej pola barwne (malowane oprawy, mozaikowe oprawy). Do pocz. XX w. g. d. często występuje z dekoracją floralną i figuralną (w tym zoomorficzną): stanowi wydzieloną strefę bądź tworzy rodzaj szkieletu, w który wkomponowano motywy zdobnicze i ornamenty. Rzadsze są przypadki samoistnej g. d., na ogół wskutek dążenia do uproszczenia formy oraz oszczędności pracy rzemieślnika, a tym samym ceny jego wyrobu. Mogą one wskazywać również na ograniczony zasób narzędzi zdobniczych lub nikłe umiejętności wykonawcy oprawy. Równolegle tworzy się dzieła o wyrafinowanej g. d., tak pod względem technicznym, jak formalnym – zjawisko to jest znamienne dla artystycznych opraw XX-XXI w.

G. d. w obramieniach zwierciadeł, a niekiedy na całej powierzchni okładzin stosowano na wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych. Na skórzanych oprawach romańskich zazwyczaj występuje obok innych dekoracji, niekiedy jednak dominując nad nimi. Składa się na nią m.in. plecionka o zgeometryzowanej formie, elipsowy ornament, kratkowy o., hakowy o., flizowy wzór, czy też różne odmiany kaflowego o. Na oprawach gotyckich XIII-XIV w. proste kompozycje g. tworzone strychulcem na całych okładzinach należały do najczęstszych form dekoracji. W XV-pocz. XVI w. coraz częściej przechodziły one wyłącznie na dolne – a zatem mniej eksponowane – okładziny, niemniej przez cały okres popularność zachował rombowy wzór zajmujący zwierciadło lub niemal całą okładzinę. Pod kon. XV w. spopularyzowała się →kratka ornamentalna w rozmaitych odmianach oraz pręciki, którymi kształtowano m.in. g. plecionki. Pierwiastek g. na dziełach gotyckich często wzmaga regularne i zagęszczone rozmieszczenie tłoków o g. kształtach (zwłaszcza rombu). W kręgu islamskim skomplikowane formy g. nadawano dekoracji opraw ''mudéjar'', pod wpływem których od kon. XV w. znalazły się dzieła włoskie (zwłaszcza neapolitańskie). Proste g. formy, oparte na linearnej ramie, niekiedy z półpierścieniami na osiach, mają aldyńskie oprawy z pocz. XVI w. Bogatsze układy figur g. wyznaczanych złoconymi liniami widnieją na niektórych bolońskich oprawach z 2 ćw. XVI w. Na podobnej zasadzie opracowano g. d. na grolierowskich oprawach z tzw. 2c i 3 grupy. Do najbardziej wyrafinowanych g. d. w dziejach europejskiego introligatorstwa należą te z francuskich ''à la fanfare'' opraw z 2 poł. XVI i XVII w. Charakterystyczne dla nich układy wstęg (taśm) przekształcano aż do 2 poł. XVIII w. (kompozytowa dekoracja). Na drugim biegunie sytuują się proste g. kompozycje ''à la Duseuil'' opraw z XVI-XVII w. Wśród nielicznych g. d., typowych dla opraw od baroku po klasycyzm wyróżniają się: zęby szczura, kratka regencyjna i różne formy kratki ornamentalnej (chętnie ukazywanej na grzbietach opraw z kon. XVIII-pocz. XIX w.). Zwielokrotnionymi formami g. na całych okładzinach cechuje się ''à répétition'' dekoracja na mozaikowych oprawach XVIII w. oraz ich pastiszach z XIX w. (kasetonowa dekoracja). Wyraźnymi akcentami g. odznaczają się niektóre dzieła Bozerianów i ich naśladowców z 1 poł. XIX w. Przechodzenie od linearnych dekoracji floralnych ku g. obrazują secesyjne oprawy, zwłaszcza z późnej fazy stylu. Do istnej eksplozji g. d., wzorowanej m.in. na dziełach konstruktywistycznych, doszło na awangardowych oprawach po I wojnie światowej. Z kolei wpływ abstrakcjonizmu geometrycznego ujawnił się w licznych, luksusowych ''art déco'' oprawach z kompozycjami linearnymi i różnobarwnymi figurami geometrycznymi. Specyficzne oblicze zyskały polskie oprawy w tym stylu, m.in. z rytmicznymi układami kwadratów, prostokątów czy zygzaków. Bardziej statyczne były szachownicowo-linearne kompozycje Bonawentury Lenarta. Upodobanie ku g. d. zaważyło na obliczu artystycznego introligatorstwa euro-amerykańskiego po II wojnie światowej, owocując dziełami o przebogatej palecie rozwiązań kompozycyjnych, materiałowych i technicznych. Zob. też ornamentyka oprawy.

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Aldyńskie oprawy]] <br>
[[Art déco oprawy]] <br>
[[Awangardowe oprawy]] <br>
[[à la Duseuil oprawy]]<br>
[[Elipsowy ornament]] <br>
[[à la fanfare oprawy]] <br>
[[Figuralna dekoracja]] <br>
[[Flizowy wzór]] <br>
[[Floralna dekoracja]] <br>
[[Grolierowskie oprawy]] <br>
[[Hakowy ornament]] <br>
[[Kaflowy ornament]] <br>
[[Kasetonowa dekoracja]] <br>
[[Kompozytowa dekoracja]] <br>
[[Kratka ornamentalna]] <br>
[[Kratka regencyjna]] <br>
[[Kratkowy ornament]] <br>
[[Linearna dekoracja]] <br>
[[Malowane oprawy]] <br>
[[Meander]] <br>
[[Mozaikowe oprawy]] <br>
[[Mudéjar oprawy]] <br>
[[Ornamentyka oprawy]] <br> 
[[Plecionka]] <br>
[[à répétition dekoracja]] <br>
[[Rombowy wzór]] <br>
[[Secesyjne oprawy]] <br>
[[Zęby szczura]] <br>
[[Zoomorficzna dekoracja]] <br>

==Grafika==

<gallery>

Plik:Geometryczna dekoracja na oprawie koptyjskiej, IX. X w., Pierpont Morgan Library.jpg | Geometryczna dekoracja na oprawie koptyjskiej, IX. X w., Pierpont Morgan Library

Plik:Geometryczna dekoracja na oprawie gotyckiej, XIV w., BUMK, Toruń, fot. A. Wagner.jpg | Geometryczna dekoracja na oprawie gotyckiej, XIV w., BUMK, Toruń, fot. A. Wagner
Plik:Geometryczna oraz floralna i figuralna dekoracja na oprawie gotyckiej, 4 ćw. XV w., Książnica Kopernikańska w Toruniu, fot. A. Wagner.jpg | Geometryczna oraz floralna i figuralna dekoracja na oprawie gotyckiej, 4 ćw. XV w., Książnica Kopernikańska w Toruniu, fot. A. Wagner
Plik:Geometryczna dekoracja oprawy włoskiej z kon. XV w., Książnica Kopernikańska w Truniu, fot. A. Wagner.jpg | Geometryczna dekoracja oprawy włoskiej z kon. XV w., Książnica Kopernikańska w Toruniu, fot. A. Wagner


Plik:Geometryczna dekoracja oprawy weneckiej, poł. XVI w., fot. wg DeMarinis, Furstenberg 1966.jpg | Geometryczna dekoracja oprawy weneckiej, poł. XVI w., fot. wg DeMarinis, Fürstenberg 1966
Plik:Geometryczna dekoracja na oprawie z tzw. grupy stylistycznej 2c dla Jeana Groliera, Paryż, lata 30. XVI w., fot. wg Mazal 1990.jpg | Geometryczna dekoracja na oprawie z tzw. grupy stylistycznej 2c dla Jeana Groliera, Paryż, lata 30. XVI w., fot. wg Mazal 1990
Plik:Geometryczna dekoracja na renesansowej oprawie, Bolonia, lata 40. XVI w., fot. wg Jaeger 2002.jpg | Geometryczna dekoracja na  renesansowej oprawie, Bolonia, lata 40. XVI w., fot. wg Jaeger 2002
Plik:Fanfare, druk paryski z 1574 r., opr. prawd. Paryż, po 1574 r. BCzart, MNK, POLONA2.jpg | Geometryczno-floralna dekoracja na oprawie ''à la fanfare'', Paryż, lata 70. XVI w., fot. wg www.polona.pl 
Plik:Geometryczna dekoracja oprawy mozaikowej a repetition, Antoine.Michel Padeloup, ok. 1720.30, fot. wg Michon 1956.jpg | Geometryczna dekoracja oprawy mozaikowej ''à répétition'', Antoine.Michel Padeloup, ok. 1720.30, fot. wg Michon 1956
Plik:Geometryczna dekoracja oprawy art deco wg projektu Pierre Legraina, 1917, fot. wg Peyre, Fletcher 2004.jpg | Geometryczna dekoracja oprawy art deco wg projektu Pierre Legraina, 1917, fot. wg Peyre, Fletcher 2004
Plik:Geometryczna dekoracja oprawy art deco wg projektu Rose Adler, 1925, fot. wg Peyre, Fletcher 2004.jpg | Geometryczna dekoracja oprawy art déco wg projektu Rose Adler, 1925, fot. wg Peyre, Fletcher 2004
Plik:Geometryczna dekoracja na oprawie w stylistyce art deco autorstwa Bonawentury Lenarta, przed 1932, fot. wg Witkiewicz 1932.jpg | Geometryczna dekoracja na oprawie w stylistyce art déco autorstwa Bonawentury Lenarta, przed 1932, fot. wg Witkiewicz 1932
Plik:Geometryczna dekoracja współczesnej oprawy artystycznej, Liliane Gerard, 1971, fot. wg Wittock 2009.jpg | Geometryczna dekoracja współczesnej oprawy artystycznej, Liliane Gerard, 1971, fot. wg Wittock 2009
</gallery>

==Przypisy==

# Michon 1956, tabl. III-IV, VII, XVII-XXII i in.; 
# Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. LXXII-LXXIII; 
# Hobson 1970; 
# Schmidt-Künsemüller 1985, s. 234-236, 238-241, 248 i in.; 
# Mazal 1990, il. 6, 26-33, 112-115 i in.; 
# Jäger 2002, il. 18, 54, 57 i in.; 
# Peyré, Fletcher 2004; 
# Wittock 2009, kat. 99-100, 117-126, 139-158 i in.; 
# Voit 2020, kat. 5, 14, 22 i in.;   

----
Autor: '''A.W.'''