Tekst źródłowy strony Archiwalna oprawa

==Archiwalna oprawa==
(ang. account book binding, ledger binding, stationery binding; fr. couverture de registre, reliure à enveloppement, reliure de Lyon; niem. Archiveinband; wł. archivistica legatura)

Rodzaj oprawy historycznej, pierwotnie przeznaczonej dla dokumentów, które miały być archiwizowane i przechowywane długotrwale, np. kartulariusze (łac. cartularius) i kopiariusze.

Oprawa wykonana z naturalnego pergaminu, może być typem oprawy pergaminowej miękkiej lub sztywnej. Zazwyczaj posiada wiązania lub zamykana jest na klapę zakrywającą przednią krawędź bloku. W tym drugim przypadku tylna okładka jest przedłużona, następnie przechodząc przed przednią krawędzią, dochodzi do 1/3 a nawet niekiedy połowy powierzchni górnej okładki. Klapa przyjmuje najczęściej kształt prostokąta, trójkąta lub trapezu i jest zapinana na środku na metalowy guzik, klamry lub wiązana na rzemienie. W pergaminowych oprawach archiwalnych często znajdują się wzmocnienia grzbietu i przegubów w postaci dwóch lub więcej skórzanych pasków (wyprawy glinowej), doszytych lub dowiązanych do grzbietów. Czasami paski te są przedłużone i do nich przymocowane są klamry lub inny system zamykania (il. 2). Systemy i sposoby szycia w tego rodzaju oprawach są różnorodne (il. 3,4). 

Oprawy te są rzadko dekorowane, wówczas dekoracje stanowią ślepe wyciski pojedynczych tłoków umiejscowione w wolnych przestrzeniach, pomiędzy elementami konstrukcyjnymi. W o.a. średniowiecznych są to zazwyczaj proste wzory geometryczne, później motywy dekoracyjne charakterystyczne dla danej epoki. 

W XVII wieku pojawia się złocenie, są to jednak rzadkie przypadki i zazwyczaj ograniczone do wytłoczenia dużymi rzymskimi literami daty na przedniej okładce. Ten rodzaj oprawy był bardzo popularny w XVIII w. w Skandynawii i we Włoszech. Szczególnie znane są „Biccherne” (archiwalne księgi sieneńskie) i „Mariegole” (weneckie statuty cechowe) oraz rzymskie depozytariusze generalnej Izby Apostolskiej. Te ostatnie miały często luksusową dekorację charakteryzującą się prostokątną ramą, która otacza zwierciadło podzielone na dwa pola: w górnym wytłaczano godło papieskie, w dolnym - oznaczenia tomu i rok, a często także herb skarbnika. Księgi te mają niezwykłą wartość, ze względu na treść są znakomitym dokumentem historii. Tworzą ciągłą serię opraw, które w formie niezmienionej powstawały w Rzymie od XVI wieku do końca XVIII wieku. Stanowią tym samym unikalne świadectwo ewolucji tego rodzaju opraw przez okres 250 lat.

Badania nad tym typem opraw szczególnie intensywnie prowadzono w Niemczech.

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Kopertowa oprawa ]] <br>
[[Pergaminowe oprawy]] <br>
[[Kartulariusz]] <br>

==Grafika==

<gallery>
File:Opr arch szirmai 302.jpg|il. 1. Przykłady opraw archiwalnych. (fot. Szirmai, 2017, s. 302)
File:Oprarch1 macchi21.jpg|il. 2. Schemat typowej włoskiej oprawy archiwalnej. (rys. Macchi, 202, s. 21 )
File:Opr arch szirmai 303 1.jpg|il. 3. Schematy szycia książek przedstawionych na il.1. (rys. Szirmai, 2017, s. 303)
File:Opr arch szirmai 303 2.jpg|il. 4. Warianty szycia archiwalnego (oprawy archiwalnej). (rys. Szirmai, 2017, s. 303)
File:Oprawa pergaminowa z klapa.jpg|il. 5. Schemat oprawy archiwalnej. (rys. M. Dorębska)
</gallery>

==Przypisy==

# Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 21.
# Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, NY 2017, s. 285-317. 

----
Autor: '''M.P.B.'''