Tekst źródłowy strony Święci pańscy

==Święci Pańscy==
(ang. saints; fr. saints, vivants; niem. Heilige)

Należą od wczesnego średniowiecza do postaci najczęściej ukazywanych na oprawach książkowych, jednakże wśród nich największą popularnością cieszą się wizerunki wybranych apostołów (śś. Piotr i Paweł), a zwłaszcza ewangelistów (w tym ewangelistów symbole). Pozostali ś. p. ukazywani są znacznie rzadziej – przeważnie jako postaci patronów katedry, klasztoru lub miasta, bądź też osobiści patroni indywidualnego właściciela księgi. Na średniowiecznych, złotniczych oprawach ksiąg liturgicznych – oprócz licznych wizerunków ewangelistów – niekiedy ukazywano całopostaciowe wizerunki rzadziej czczonych świętych (np. św. Willibrord – założyciel opactwa w Echternach na oprawie Codex aureus z tego klasztoru, XI w.). W introligatorstwie romańskim popularność zyskały jedynie tłoki z całopostaciowymi wizerunkami śś. Piotra i Pawła oraz symbolami ewangelistów. Stosunkowo liczne, samodzielne wizerunki ś. p. o uproszczonej formie, z zaakcentowanymi atrybutami, znajdują się na tłokach gotyckich z XIV – pocz. XVI w., o różnych kształtach i zróżnicowanej wielkości (np. śś. Benedykt, Jerzy, Katarzyna, Krzysztof, Sebastian). Specyficzną formę mają całopostaciowe wizerunki ś. p. naśladujące gotyckie figury rzeźbiarskie w architektonicznych niszach, jakie spopularyzowały się na oprawach krakowskich kon. XV – pocz. XVI w. Wyciskano je z niewielkich tłoków, niekiedy złoconych, bez obramienia. Nieliczne przedstawienia ś. p. widnieją też na zachodnioeuropejskich oprawach plakietowych XV-XVI w. Rzadkością są wizerunki ś. p. innych niż ewangeliści oraz śś. Piotr i Paweł na niezliczonych, renesansowych radełkach z XVI w. (do wyjątków należy św. Jan Chrzciciel w scenach Chrztu w Jordanie). Znacznie częściej spotyka się ich na prostokątnych plakietach lub okrągłych i owalnych medalionach renesansowych oraz manierystycznych, chętnie stosowanych przez polskich introligatorów m.in. jako quasi-superekslibrisy z wizerunkami patronów (np. śś. Krzysztof, Mikołaj, Stanisław). Od XVII w. następowało ograniczanie się liczby tego rodzaju przedstawień, na co wpływ miały czynniki religijne (reformacja) i artystyczne (dominacja dekoracji ornamentalnych, a nie figuralnych, w dekoracji opraw barokowych, rokokowych i klasycystycznych). Wciąż jednak wizerunki ś. p. pojawiały się na księgach liturgicznych i modlitewnikach, przyjmując nierzadko kunsztowne, złotnicze formy. Do ponownego spopularyzowania takich motywów doszło w XIX – pocz. XX w., na oprawach wydawniczych. Używając rozmaitych środków technicznych (wyciski z matryc, ślepe, złocone i wielobarwne) ukazywano na nich zarówno ś. p. o uniwersalnym, jak i lokalnym znaczeniu (np. św. Wojciech na oprawach polskich dzieł religijnych). Konwencja ta spotykana jest do dziś na stosunkowo nielicznych oprawach artystycznych.

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Apostołowie]] <br>
[[Biblijne motywy]] <br>
[[Ewangeliści]] <br>
[[Ewangelistów symbole]] <br>
[[Jezus Chrystus]] <br>
[[Maryja]] <br>

==Grafika==
<gallery>
Plik:Święci pańscy 3.jpg | Wizerunki świętych naśladujące posągi rzeźbiarskie w niszach architektonicznych na oprawie krakowskiej z kon. XV - pocz. XVI w. 
Plik:Święci pańscy 4.jpg | Półpostać Chrystusa oraz półpostaci ewangelistów w dekoracji radełkowej, XVI w. 
Plik:Święci pańscy 3b.jpg | Wizerunki śś. Piotra i Pawła w dekoracji radełkowej, XVI w. 
Plik:Święci Pańscy - św. Mikołaj, PAN Kórnik.jpg | Św. Mikołaj, plakieta na oprawie krakowskiej z 2-3 dekady XVI w., zbiory i foto: PAN BK
Plik:Święci pańscy 1b.jpg | Rzadki przykład całopostaciowego wizerunku św. Wawrzyńca na renesansowej plakiecie prostokątnej, Polska, XVI w.  
Plik:Img430, Święci pańscy, XX w., wg Colombo 1952.jpg | Św. Franciszek w dekoracji mozaikowej na oprawie włoskiej z 1 poł. XX w., fot: wg: Colombo 1952

</gallery>

==Przypisy==

# Steenbock 1965, kat. 28, 42, 54 i in.; 
# Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXII, XXV i in.; 
# Krynicka 1967, tabl. II-IV, VIII; 
# Krynicka 1975, s. 169-181; 
# Laucevičius 1976, il. 329, 307, 311-314 i in.; 
# Ziesche, Becker 1977, s. 39-40; 
# Schwenke, Schunke 1979, tabl. 130-133; 
# Storm van Leeuwen 2011, kat. 26-28

----
Autor: '''A.W.'''