Tekst źródłowy strony À la fanfare oprawy

==À la fanfare oprawy==
(ang. fanfare style [bindings], fanfare bindings; fr. à la fanfare; niem. Fanfare-Einband)

Pojęcie wywodzące się od →historyzującej oprawy dzieła pt. ''Fanfares et corvées abbadesques'' z 1613 r., wykonanej w 1829 r. na wzór charakterystycznej grupy kunsztownych opraw francuskich z ok. 1600 r. przez A. Thouvenina dla kolekcjonera C. Nodiera. Istotą dekoracji ''à la f.'' o. jest regularny układ złoconych, zawijających się i załamujących wstęg, tworzących owalne i okrągłe medaliony oraz kartusze wraz z różnokształtnymi polami, które skupione są wokół centralnego, największego, medalionu. Wypełnia je profuzja ornamentów i motywów dekoracyjnych, najczęściej o formach roślinnych, wraz z monogramami, herbami (w centralnych medalionach) i emblematami właściciela księgi. Najpełniejszy rozwój stylu oraz najwybitniejsze dzieła ''à la f.'' wiążą się z Francją. Geneza tej dekoracji jest złożona: wzory graficzne o kompozycjach groteskowych ze szkoły Fontainebleau, ornamenty stosowane w innych dziedzinach rzemiosła artystycznego (np. ekskluzywne zbroje), rollwerk, ale też ornamentyka islamska, zwłaszcza maureskowo-wstęgowy ornament. Pierwsze oprawy ''à la f.'' powstały przed połową XVI w., odznaczając się jeszcze relatywnie nieskomplikowaną dekoracją („type primitif” wg G. D. Hobsona). Dalsza ewolucja stylu przebiegała ku coraz bardziej wyrafinowanym wzorom geometrycznym z wstęg i coraz bogatszym ornamentom pomiędzy nimi. W 3 ćw. XVI w. ukształtował się dojrzały styl ''à la f.'' o., reprezentowany kompozycjami z zagęszczonymi wstęgami, pomiędzy którymi występują gałązki oliwne lub laurowe (dały one początek dekoracjom branchage), gałązki palmowe, spirale zakończone listkami, o kształtach współgrających z zaokrągleniami wstęg, oraz liczne, drobniejsze motywy, jak główki anielskie, kwiatki, monogramy, emblematy itp. Niekiedy podziały geometryczne podkreślano różnobarwnymi skórami (zob. mozaikowe oprawy). Kompozycje podobne do tych z okładzin pojawiały się też na grzbietach. Obok powyższego nurtu, równolegle tworzono oprawy o skromniejszej dekoracji, ograniczonej do prostej kombinacji wstęg tworzących medaliony i kartusze, pomiędzy którymi brak drobniejszych ornamentów; jedynie w centralnym medalionie ukazywano superekslibris bądź scenę religijną (np. oprawa modlitewnika dla Henryka III Walezego). 

Na XVII w. przypada późny styl ''à la f.'' o., do spopularyzowania którego przyczyniły się arcydzieła Le Gascona, Florimond Badiera i ich naśladowców. Na ogół objawiał się silniejszą geometryzacją i przejrzystością układu wstęg, tworzących wieloboczne pola. Ich szczelne wypełnienie stanowiły złocone dekoracje filigranowe (''pointillé''), złożone z wolut (woluta filigranowa), nerek i kwiatonów o misternej formie. Kontrastują one z polami o znacznie skromniejszej dekoracji. W 1 ćw. XVIII w. układ wstęg na okładzinach odznaczał się niekiedy zaostrzeniami i przecięciami, w czym ujawniała się estetyka stylu regencji (wstęgowo-cęgowy ornament). Charakterystyczną grupę à la f. o., określanych czasem jako postfanfare oprawy, reprezentują dzieła chroniące niewielkie modlitewniki ''Office de la Semaine sainte'', wydawane pod auspicjami królowej Marii Leszczyńskiej: wokół centralnego medalionu z superekslibrisem znajduje się układ wstęg i różnokształtnych pól wypełnionych filigranowymi kwiatonami, rozetkami i perełkowaniem. Mimo, iż kompozycje te wzorowano na kunsztownych oprawach Antoine-Michel Padeloupa z lat 20. XVIII w., to wskutek uproszczonej techniki wykonania – za pomocą plakiety – pod względem artystycznym znacznie im ustępują. 

Od schyłku XVI w. ''à la f.'' o. zaczęto naśladować w innych krajach zachodnioeuropejskich. Włoskie dzieła w tym stylu cechują się jednak silniejszym pierwiastkiem floralno-figuralnym w dekoracji pól między wstęgami, ponadto ogromną rolę odgrywa zwielokrotniony motyw spirali zakończonej np. hermą. W układach kompozycyjnych większą rolę ma też rama ornamentalna – szeroka i wypełniona bogatą dekoracją. Niemniej ślady wpływów francuskich dostrzegalne są nawet w barokowych, rzymskich wachlarzowych oprawach (wydzielanie geometrycznych pól m.in. z wachlarzami za pomocą wstęg). Od przełomu XVI i XVII w. powstawały angielskie ''à la f.'' o., jednakże najlepsze artystycznie dzieła wyspiarskie wiążą się z późną fazą stylu. Elementy f. zaadoptowano też w oprawach ''cottage'' ze schyłku XVII-pocz. XVIII w. (np. geometryczna rama-wstęga o skomplikowanej strukturze, otaczająca centralne pole okładziny). Wpływy późnego stylu f. w kręgu niemieckim od XVII po 2 poł. XVIII w. objawiały się głównie regularnymi, nierzadko naprzemiennymi, układami pól w złoconych obramieniach. Oprócz dekoracji ''pointillé'', w kolistych i półkolistych polach chętnie ukazywano wachlarze. Niemiecką (w tym dolnośląską) specyfiką są oprawy o kompozytowej dekoracji. Wyewoluowała ona z naśladownictw francuskich ''à la f.'' o. w późnym stylu, ku przejrzystemu układowi wielobocznych, owalnych i okrągłych pól, obwiedzionych ramkami o złoconych krawędziach i innej barwie niż tło. W świetle dotychczasowych badań, w Polsce styl f. ujawnił się w nielicznych dziełach krakowskich i przypuszczalnie warszawskich: ich dekoracja wykazuje silne zależności od opraw włoskich, w mniejszym stopniu francuskich. 

Do odrodzenia stylu f. doszło w erze dziewiętnastowiecznego historyzmu (np. dzieła Thouveninów, Mariusa Michela). Jakkolwiek jednak czerpano z wzorców francuskich XVI i XVII w., tak pod względem formy dekoracji, jak techniki wykonania (m.in. z użyciem mozaiki), to najczęściej były to dzieła ustępujące swym pierwowzorom poziomem wyrafinowania. Odwołania do bogactwa stylu f. obecne są w nakładowych oprawach 2 poł. XIX w. Nawiązuje się do niego również w nielicznych dziełach artystycznych XX-XXI w.

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Branchage]] <br>
[[Cottage styl]] <br>
[[Filigranowa dekoracja]] <br>
[[Historyzujące oprawy]] <br>
[[Kompozytowa dekoracja]] <br>
[[Kwiaton]] <br>
[[Maureskowo-wstęgowy ornament]] <br>
[[Nerka]] <br>
[[Pointillé]] <br>
[[Rollwerk]] <br>
[[Wachlarzowe oprawy]] <br>
[[Woluta filigranowa]] <br>
[[Wstęgowo-cęgowy ornament]] <br>

==Grafika==

<gallery>
Plik:A la fanfare, po 1568, Ducimetiere, Mignonne, allons voir...2007.jpg | Oprawa ''à la fanfare'', Francja, po 1568, repr. wg: Ducimetiere, Mignonne, allons voir... 2007
Plik:A la fanfare 2b, Francja, Traité de la Charité Chréstienne, Paryż, ok. 1580, BCzart MNK, POLONA.jpg | Oprawa ''à la fanfare'', Francja, prawdopodobnie Paryż, ok. 1580, BCzart MNK, foto wg: www.polona.pl
Plik:Fanfare, druk paryski z 1574 r., opr. prawd. Paryż, po 1574 r. BCzart, MNK, POLONA2.jpg | Oprawa ''à la fanfare'' na druku paryskim z 1574 r., prawdopodobnie Paryż, po 1574 r. BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl
Plik:A la fanfare oprawy, Oprawa a la fanfare o złoconej i mozaikowej dekoracji, Paryż, ok. 1577, BnF, fot. wg gallica.bnf.fr ....jpg | Oprawa ''à la fanfare'' o złoconej i mozaikowej dekoracji, Paryż, ok. 1577, Bibliothèque nationale de France, fot. wg: gallica.bnf.fr

Plik:Fanfare, Oprawa a la fanfare z superekslibrisem Henryka III Walezego, Paryż 1580, BnF Paris, fot. wg Le Bars 2006.jpg | Oprawa ''à la fanfare'' z superekslibrisem Henryka III Walezego, Paryż 1580, BnF Paris, fot. wg Le Bars 2006
Plik:Fanfare, Oprawa modlitewnika z dekoracją a la fanfare, wykonana dla Henryka III Walezego, Paryż 1583, fot. wg Fletcher 1894.jpg | Oprawa modlitewnika z dekoracją ''à la fanfare'', wykonana dla Henryka III Walezego, Paryż 1583, fot. wg Fletcher 1894
Plik:A la fanfare oprawy, Oprawa a la fanfare z superekslibrisem Jacques-Auguste I de Thou, Paryż, ok. 1587, BnF, fot. wg reliures.bnf.fr .....jpg | Oprawa ''à la fanfare'' z superekslibrisem Jacques-Auguste I de Thou, Paryż, ok. 1587, Bibliothèque nationale de France, fot. wg reliures.bnf.fr
Plik:A la fanfare, po 1583, Ducimetiere, Mignonne, allons voir...2007.jpg | Oprawa ''à la fanfare'', Francja, po 1583, repr. wg: Ducimetiere, Mignonne, allons voir... 2007

Plik:Fanfare, Oprawa z późną formą dekoracji a la fanfare, Florimond Badier, Paryż, 1640, BnF Paris, fot. wg Coron 1998.jpg | Oprawa z późną formą dekoracji ''à la fanfare'', Florimond Badier, Paryż, 1640, BnF Paris, fot. wg Coron 1998

Plik:Fanfare, warsztat Florimond badiera, 1640, z zapięciami z monogramem Christine de Franca, ks. Sabaudzkiej, Sotheby.s New York June 14 1990.jpg | Oprawa ''à la fanfare'' z zapięciami z monogramem Christine de Franca - ks. Sabaudzkiej, warsztat Florimond Badiera, 1640, fot. wg: Sotheby's New York [katalog aukcji] June 14 1990
Plik:Fanfare, Oprawa z późną formą dekoracji a la fanfare, Francja, ok. 1660, fot. wg Devaux 1977.jpg | Oprawa z późną formą dekoracji ''à la fanfare'', Francja, ok. 1660, fot. wg Devaux 1977
Plik:Fanfare oprawy, Oprawa a la fanfare, Wenecja, kon. XVI w., fot. wg Macchi F. i L. 2002.jpg | Oprawa ''à la fanfare'', Wenecja, kon. XVI w., fot. wg Macchi F. i L. 2002
Plik:Fanfare oprawy, Oprawa a la fanfare, Anglia, ok. 1680, fot. wg Nixon, Foot 1992.jpg | Oprawa ''à la fanfare'', Anglia, ok. 1680, fot. wg Nixon, Foot 1992
Plik:A la fanfare, wg sid mul, 2015, il. 7, opr z lat 20 XVIII w..jpg | Oprawa ''à la fanfare'' (''post-fanfare''), Francja, lata 20. XVIII w., fot. wg: Sidorowicz-Mulak 2015

Plik:Fanfare oprawy, Oprawa historyzująca w typie fanfare, A. Thouvenin dla C. Nodiera, 1829, fot. wg Devauchelle 1995.jpg | Oprawa historyzująca w typie ''fanfare'', A. Thouvenin dla C. Nodiera, 1829, fot. wg Devauchelle 199
Plik:Fanfare oprawy, Oprawa historyzująca w typie fanfare, Marius Michel, kon. XIX w., fot. wg Devauchelle 1995.jpg | Oprawa historyzująca w typie ''fanfare'', Marius Michel, kon. XIX w., fot. wg Devauchelle 1995
</gallery>

==Przypisy==

# Loubier 1926, s. 238-243, 247-248; 
# Hobson 1970; 
# EWOK 1971, szp. 1693-1694; 
# Lewicka-Kamińska 1972, s. 58; 
# Devaux 1977, s. 65, 94-107, 124-129 i in.; 
# Mazal 1990, il. 133, 172-173, 196 i in.; 
# von Arnim 1992, tabl. 80, 100, 111 i in.; 
# Nixon, Foot 1992, il. 57, 61, 63 i in.; 
# Fernàndez 1994, il. 92, 131, 149; 
# Devauchelle 1995, s. 68-74, 87, 204; 
# Tomaszewski 1997, s. 258-260; 
# Macchi F. i L. 2002, s. 168-169; 
# Le Bars 2006, s. 241-243; 
# Ducimetière 2007, s. 132-133, 234-235, 273 i in.; 
# Wagner 2016, tabl. XVIII-XX. 

----
Autor: '''A.W.'''