Tekst źródłowy strony Wyklejenie grzbietu

==Wyklejenie grzbietu==
(ang. spine lining, spine reinforcement strip, fr. claie, niem. Ansetzfalz, ansetzen, überkleben, hinterkleben, wł. aletta)

Element przybyszowy kodeksu wprowadzony po uformowaniu grzbietu bloku książki, naklejony bezpośrednio na niego, wykonany często z makulatury pergaminowej lub papierowej, z tkaniny lub skóry. 

Wyklejenie grzbietu miało funkcje:
* konstrukcyjną – stabilizacja grzbietu, wzmocnienie zawieszenia bloku w oprawie (w przypadku gdy wyklejenie jest przedłużone poza grzbiet;
* ochronną – izolacja pergaminowych lub papierowych grzbietów składek od skórzanego obleczenia;
* estetyczną – wyrównanie powierzchni międzyzwięźli.

===Formy na przestrzeni historii===
W oprawach późnogotyckich i późniejszych wyklejenie grzbietu miało najczęściej formę pergaminowych pasków przyklejanych w międzyzwięźlach. Paski te zazwyczaj nie pokrywaly całych powierzchni pomiędzy zwięzami, dlatego nie wydaje się by miały odizolowywać grzbiety składek od obleczenia. Raczej stabilizowały blok i wzmacniały zawieszenie w oprawie (il.1). Zdarzało się jednak także, że wypełniały one całą powierzchnię międzyzwięźli, wówczas spełniały także funkcję ochronną. Paski te były zwykle dłuższe od szerokości grzbietu, a owe wychodzące poza grzbiet przedłużenia przyklejono do wewnętrznej strony okładzin (il. 2). 

Wyklejenie grzbietu na przestrzeni historii introligatorstwa przybierało bardzo różne formy. Jedną z form odnotowaną przez badaczy jest, np. przecinanie przedłużeń pasków na pół, z czego jedną połowę przyklejano do wewnętrznej strony okładzin, drugą do zewnętrznej. Inną formą było wyklejenie każdego z międzyzwięźli dwoma warstwami pasków. Wówczas pierwszą warstwę pasków przyklejano do wewnętrznej strony okładzin, a drugą do zewnętrznej. Inną z odnotowanych form było wyklejenie grzbietu jednym kawałkiem pergaminu z wycięciami na zwięzy, a przedłużone fragmenty przyklejano do wewnętrznej strony okładzin (il.3, 4). 

W okresie późniejszym paski pergaminowe zastępowano paskami z tkaniny (il. 5, 6), a także papierowymi (il. 7). W dziewiętnasto- i dwudziestowiecznym introligatorstwie najbardziej popularne było wyklejanie grzbietu bloku paskiem papieru (il.8), a także wykonywanie tzw. woreczka. Na grzbiet naklejano środkową część paska papieru, trzykrotnie szerszego od grzbietu bloku. Następnie załamywano wystające poza grzbiet fragmenty papieru, smarowano klejem i sklejano tutkę ([[woreczek]]) (il.9). W XX w. i obecnie najbardziej popularnym materiałem do wyklejania grzbietu jest merla (il.10).

Dawniej podczas prac konserwatorskich-restauratorskich wyklejenie grzbietu było najczęściej odłączane od obiektu i zastępowane nowym/konserwatorskim rozwiązaniem. W takich przypadkach najczęściej stosowano tzw. woreczek konserwatorski (il.11). Obecnie, zgodnie z panującymi zasadami tzw. dobrej konserwacji, przywraca się te wszystkie elementy do obiektu (il. 3 i 4, il. 5 i 6, il. 7, il. 12)

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Zaklejanie grzbietu]] <br>
[[Woreczek]] <br>

==Grafika==

<gallery>
File:Il. 1wg.jpg|il. 1. 1.	Stary druk z Biblioteki Elbląskiej im. C. Norwida; przed konserwacją (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
File:Il. 2 lug.jpg|il. 2. 2.	Inkunabuł Quadregesimale, Johannes Gritsch, Norymberga, 7. Marca 1483 r. (Liber catenatus); w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. W. Ługowska)
File:Il. 3 dymarek.JPG|il. 3. Stary druk „Missale Speciale…”, Thome Wolff,  1546 r., ze zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie; w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. A. Dymarek)
File:Il. 4 dymarek.JPG|il. 4. Stary druk „Missale Speciale…”, Thome Wolff,  1546 r., ze zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie; w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. A. Dymarek)
File:Il. 5 dalke.JPG|il.5.	Stary druk, Zielnik Neu Vollkommen Kräuter-Buch, Jacobi Theodori Tabernaemintani, 1664; w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. M. Dalke)
File:Il. 6 dalke 2.JPG|il. 6.Stary druk, Zielnik Neu Vollkommen Kräuter-Buch, Jacobi Theodori Tabernaemintani, 1664; w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. M. Dalke)
File:Il. 7 niedżwiadek.JPG|il. 7. Stary druk, Biblia Weimarska w przekładzie Marcina Lutra, Norymberga, 1662 r., ze zbiorów Kościoła Pokoju w Jaworze, w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. M. Niedźwiadek)
File:Il. 9. woreczek-1.jpg|il. 9. 2 etapy wykonywania tzw. woreczka konserwatorskiego.
File:Il. 10 merla.jpg|il. 10.	Wyklejenie grzbietu merlą
File:Il. 12 langosia.JPG|il. 12.Stary druk, Graduał cystersów rudzkich z około 1780 r., w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. E. Langowska)
File:Macwyklej.jpg|il. 13.Schematy wyklejenia grzbietu bloków stosowane w dawnym rzemiośle introligatorskim. (rys. Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002., s. 8)

</gallery>

==Przypisy==
# Chlebus E., Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84.
# Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 8-9.
# Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/  (data dostępu 11.07.2017)
# Szirmai J.A., The archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 126-127, 157-158, 194-196. 
----
Autor: '''M.P.B.'''