Tekst źródłowy strony Kapitałka islamska

==Nazwy w innych językach==
Ang. Islamic endband, niem. das orientalisches Kapital, fr. tranchefile arabe, cz. islámský kapitálek
==Opis==
Ogólne określenie kapitałek występujących w kodeksach islamskich.
1. Kapitałka tradycyjna ‒ kapitałka z szyciem podstawowym na rdzeniu z paska skóry i z obszyciem zewnętrznym we wzór zygzaka, zwykle w dwóch kolorach.
Ang. traditional Islamic headband (il. 1, 2)

2. Kapitałka z nacięciem ‒ kapitałka, w której nici szycia podstawowego zahaczane są o dodatkową nić umieszczoną w nacięciu bloku. Może być wykonywana z rdzeniem lub bez niego.
Ang. saw-cut endband (il. 3)

3. Kapitałka z frędzlami ‒ kapitałka z wystającymi, „roztrzepanymi” końcami rdzenia (wykonanego ze sznurka albo nici) lub nićmi obszycia zewnętrznego.
Ang. fringed/frilled endband (il. 4)

==Informacje==
Kapitałka islamska należy do grupy kapitałek ksiąg basenu Morza Śródziemnego i orientalnych. Kodeksy islamskie zalicza się do dziedzictwa obszaru Morza Śródziemnego ze względu na powiązania z nimi kodeksów etiopskich, a także na fakt, że rozkwit arabskiego introligatorstwa przypada na okres islamskiego podboju Bliskiego Wschodu, Bizancjum, Egiptu i Północnej Afryki w VII w. 
Budowa kapitałek islamskich przez stulecia pozostała w dużej mierze niezmieniona, z wyjątkiem rzadkich, nietypowych rozwiązań. Tradycyjne kapitałki wykonywano na rdzeniu z paska skóry umieszczonego na krawędzi bloku przy grzbiecie i zadzierzgiwanego o składki, przez co uzyskiwano bazę kapitałki, oplecioną nicią stanowiącą swoistą osnowę (ang. warp)(il.5a). Następnie zazwyczaj dwa kolory, jedwabnych nici tworzących wątek (ang. weft) przeplatano przez osnowę (il.5b), uzyskując najczęściej wzór zygzaka (il. 6) lub rzadziej inny (il.7). Niekiedy skórzany rdzeń bazy  doklejano do grzbietu.  Długość rdzenia jest zwykle równa szerokości grzbietu, lecz czasami mógł on być dłuższy, pozostawiano go takim celowo i doklejano lub doszywano do zewnętrznych kart lub scezury (il. 8). Oprócz skóry, rdzenie mogły być wykonane ze zwiniętego pergaminu, skręconych nici, paska tkaniny lub sztywnego materiału roślinnego, np. bambusa lub trzciny ‒ takie rozwiązania są częstsze w rękopisach z południowowschodniej Azji (il. 9). W bardzo rzadkich przypadkach w ogóle nie stosowano rdzenia. Nić doszywającą rdzeń (szycie konstrukcyjne) zwykle mocowano przez dowiązanie jej do jednej z zewnętrznych składek wewnątrz lub na zewnątrz bloku. Szycie rozpoczynano na rdzeniu od strony bloku i prowadzono w stronę grzbietu. Nić wprowadzano w składki około 30 – 40 mm od krawędzi  bloku, czasem z wykonaniem podwójnych pętli w każdej składce dla stworzenia bardziej zwartej osnowy. Nici obszycia zwykle były jedwabne (czasem podwójne) w dwóch kolorach, np. czerwonym i białym, czerwonym i żółtym, zielonym i różowym. Poza najbardziej popularnym wzorem zygzaka w dwóch kolorach można znaleźć zygzaki trójkolorowe (il. 10), a także przypadki wzoru pionowego (il. 11), skośnego (il. 12) lub „szachownicy” (il. 13). Nici mogły być gładkie lub szorstkie, z błyszczącego jedwabiu lub matowej bawełny. Niektóre kapitałki w ogóle nie posiadają dekoracyjnego obszycia mając wyłącznie szycie konstrukcyjne (il. 14). Skóra obleczenia na grzbiecie mogła być docięta równo (nie wykonywano podwinięć) lub wystawać nad kapitałkę i być nad nią formowana w tzw. „ucho” (il. 6, 15).
Nietypowe odmiany kapitałek islamskich
W księgach z południowo-wschodniej Azji można znaleźć kapitałki z „roztrzepanymi” zakończeniami przypominającymi frędzle, które powstawały z nieobciętych, roztrzepanych nici szycia albo nieobciętego rdzenia z tkaniny, sznurka jedwabnego, lnianego lub innego materiału (il. 16). 
Inną odmianą jest wykonanie obwiązania kapitałki jedną z jej nici szycia konstrukcyjnego już po obszyciu dekoracyjnym, co być może stosowano w celu uchronienia jej przed zsuwaniem się z zadzierzgnięć (il. 17). 
Występują także nieliczne kapitałki osadzone w ścięciu krawędzi przy grzbiecie bloku (ang. saw-cut endbands). Kapitałki te posiadały rdzeń (il. 18) lub były bezrdzeniowe. W przypadku braku rdzenia bazę stanowiły grube nici, które doszywano do bloku w odległości ok. 20 mm od krawędzi grzbietu (il. 19). Stosowanie tego utrudniającego pracę rozwiązania prawdopodobnie wynikało z chęci uniknięcia przesuwania się obszycia, lecz odbywało się to kosztem elastyczności bloku. Takie kapitałki zidentyfikowano m. in. w kodeksach z Jemenu z wieku XIX i XX (Sheper). W kodeksach islamskich kapitałki były ich integralnym elementem, sporadycznie nie występują jedynie w cienkich woluminach.



==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[ indeks alfabetyczny|można i tak]] <br> 
[[ #Śródtytuł|link lokalny ]] <br>

==Grafika==

<gallery>
File:1i.jpg|il. 1. szycie podstawowe tradycyjnej kapitałki islamskiej, schemat, rys. M. Dorębska
File:2i.jpg|il. 2. obszycie dekoracyjne tradycyjnej kapitałki islamskiej, schemat, rys. M. Dorębska
File:3i.jpg|il. 3. kapitałka islamska z nacięciem, schemat, rys. M. Dorębska
File:4i.jpg|il. 4. kapitałka islamska z frędzlami, schemat, rys. M. Dorębska
File:Il._5..jpg|Przeplatanie przez szycie podstawowe (osnowę) nici w dwóch kolorach z utworzeniem wzoru zygzaka (wątek), wg J.A.Szirmai 
File:Thing.jpg|Obrazek 4
File:Thing.jpg|Obrazek 4
File:Thing.jpg|Obrazek 4
File:Thing.jpg|Obrazek 4
File:Thing.jpg|Obrazek 4
</gallery>

==Przypisy==

# Greenfield J., Hille J., 1991.
# Szirmai J. A., 1999.
# Jäckel K., Alte Techniken des Buchbinderhandwerks in der modernen Schriftgutrestaurierung, 2: Das Kapital, „Bibliotheksforum Bayern“, 1975, t. 3.
# Bibliothéque nationale de France (red.), Les tranchefiles brodees. Etude historique et technique, Paryż 1989.
# Cermanova T., 2008.
# Evetts D. M., Traditional Islamic Chevron Headband, „Guild of Book Workers Journal”, 1981, t. 19, nr 1.
# Scheper K., The Islamic Bookbinding Tradition. 
# A Book Archeological Study, Haga 2014. 
# Fischer B., Sewing and Endband in the Islamic Technique of Binding, „Restaurator”, 1986.
# Gacek A., Ibn Abī Hamīdah’s didactic poem for bookbinders, “Manuscripts of the Middle East”, 1992, t. 6.
----
Autor: '''P.M.'''